Actaea spicata (Christoffelkruid)

Deze plant is alleen te verwarren met de jonge Vlier. Dan alleen als deze niet bloeit. Christoffelkruid is onderdeel van de Ranonkelfamilie (Ranunculaceae) net zoals veel Boterbloemen. Daar lijkt hij totaal niet op. Eerder heeft hij iets weg (alleen de bloemen dan) van Poelruit (Thalictrum flavum), trouwens ook een die familie is van de Ranonkels. De kans dat je deze twee samen tegen komt is trouwens heel klein. Christoffelkruid is namelijk alleen te vinden in Zuid-Limburg.  Hij staat dan ook op de Rode lijst als Bedreigd en is zeer zeldzaam. Het is tevens de enige soort Actaea die in Nederland voorkomt. Christoffelkruid bloeit vanaf Mei tot en met Juni.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Actaea spicata L.

Er zij twee verklaringen voor het woord Actáea:

1. Actáea komt van actaia (Grieks) en betekent vlier, naar de gelijkenis van de bladen en bessen deze plant op die van de vlierstruik.
2. Actáea komt van Actaeon, halfgod-jager, zag  per ongeluk Artemis naakt, terwijl ze in het bos baadde; verbaasd over haar schoonheid, werd hij opgemerkt door de godin, die hem vertelde niet meer te spreken of hij zou in een hert veranderen. Toen hij zijn jachthonden hoorde, riep Actaeon ze echter en veranderde onmiddellijk in een hert. Dus begon hij het bos in te rennen, maar zijn goedgetrainde honden vonden hem en scheurden hem aan stukken. Maar of Arthemis hem (of wat er van over was) juist in deze plant heeft veranderd heb ik nog nergens gelezen.

Spicata komt van Spica (Grieks) en betekent aar. Dit misschien vanwege de lange aar waar de bloemen aanzitten.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Actaea spicata voor het eerst in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Baneberry,
• Français: Actée en épi,Herbe-de-Saint-Christophe, Actée)
• Deutsch: Christophskraut
• Espanõl: Cimífuga
• Italiano: Barba di capra
• Svenska: Trolldruva
• Norsk: Trollbær
• Dansk:Druemunke

De Engelse naam is Baneberry: Bane betekent vergif/ruïneren. Berry betekent "bes". Deze plant heeft in Nederland de bijnaam "zwarte gifbes" (zie de Nederlandse verklaring), en ook in Engeland dus.

Voor de verspreiding van Actaea spicata  in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Actée en épi. Actée komt van Actaea (Grieks) en betekent Vlier. Dit omdat de bladeren van de plant lijken op die van de Vlier. Het de eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam voor deze plant. Hij wordt ook consequent vertaald als "zilverkaars". Aan de foto is goed te zien waarom. Épi betekent "stekel of aar". In combinatie met de vorige uitleg is die "aar" goed uit te leggen. De stekels zitten op de bladeren.

De Duitse naam is Christophskraut: Dit is gewoon de Duitse naam voor Christoffelkruid.

Voor de verspreiding van Christoffelkruid in Duitsland zie deze kaart.

De Spaane naam is Cimífuga. Bij het zoeken naar deze naam werd ik steeds verwezen naar de Actaea racemosa. Dit is een nauw verwante soort die kennelijk veel in Spanje groeit. Maar het verhaal is complexer. Actaea spicata werd al door Linnaeus bij het geslacht Actaea. Later werd dit herzien en werd de plant ingedeeld bij het geslacht geslacht Cimicifuga. Vandaar die Spaanse naam. Uiteindelijk is deze plant (Cimifuga) op o.a. dna basis weer ingedeeld bij het geslacht Actaea. Hij heet nu Actaea racemosa. De naam Actea wordt uitgelegd in bij de (eerste) wetenschappelijke naam. Racemosa komt van het Latijnse Racemosus wat "bos" betekent. Doelend op de bosjes bloemen in de bloem-aar. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

De Italiaanse naam is Barba di capra. Barba betekent "baard" Di betekent "van" en Capra betekent "geit". Eigenlijk is deze naam zo omdat deze plant, in niet bloeiende fase, erg lijkt op een heel andere plant die totaal geen familie is, de Geitenbaard (Aruncus dioicus). Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben. 

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Swart Trolldruva. Dit woord bestaat uit drie delen. Swart betekent "zwart".  Dit slaat niet op de bloemen (die zijn wit) maar op de bessen. De oude Nederlandse naam was dan ook Zwarte gifbes. Troll betekent "tover" en Druva betekent "druif". De naam Toverdruif is wel een heel erg eufemistische naam voor giftige bessen (maar wel heel leuk!!).

Voor de verspreiding van Christoffelkruid in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Trollbær. Dit betekent "trollebes". De betekenis heeft is ongeveer hetzelfde als de Zweedse naam.

De Deense naam is Druemunke. Dit woord bestaat ook uit twee delen. Drue betekent "druif" en Munke betekent "monnik". Dit omdat de bessen lijken op een tros druiven. En de bloemen (of bessen?) gelijkenis hebben met het kaal geschoren hooft van een monnik.

Ecologie

Bodem
Beschaduwde plaatsen op vochtige, vrij voedselarme kalkrijke grond (mergel, zand, leem, zavel en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Bossen (kalkrijke loofbossen en hellingbossen), bosranden, rotsspleten, steile dalwanden en grubben.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam in de Voerstreek.

Wallonië
Zeldzaam in het Maasgebied, in Lotharingen en in de Ardennen.

Wereld
Europa, vanaf Noorwegen, Noord-Engeland en Noord-Spanje verder naar het oosten tot in de Kaukasus en West-Siberië. Het mijdt de laagvlakte in West-Europa.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten