Cephalanthera rubra (Rood bosvogeltje)

Het Rood bosvogeltje is een zeer zeldzame plant. Er staan slechts twee stippen op het Floron verspreidingskaartje. Één in de Biesbosch, en dat is ook nog eens een gele stip en de andere in de Alblasserwaard (zie de paragraaf Planten in het nieuws).  Dit geld ook voor zijn/haar soortgenoten. Het Bleek bosvogeltje (Cephalanthera damasonium), met slechts één waarneming in Zuid_Beveland en een paar in Zuid_Limburg. En het Wit bosvogeltje (Cephalanthera longifolia) met enkele waarnemingen verspreid over het land. Rood bosvogeltje bloeit in Juni en Juli.

Op de onderstaande lijst staan 25 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Moeraswespenorchis (Epipactis palustris)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële wetenschappelijke naam is Cephalanthera rubra (L.) Rich.

De naam Cephalanthera is afgeleid van cephalè (Grieks) en betekent "hoofd" en anthèros (Grieks) en betekent "bloeiend" en wijst er op, dat de helmknop er als een hoofdje uitziet.

Rubra (Latijn) betekent "rood". Dit duidt op de kleur van de bloemen van de plant. Maar eigenlijk zijn ze meer lila.l Er bestaat ook een bleke variant (Celephantera damasonium).

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) Rich.

L. staat voor Carl Linnaeus. In 1770 beschreef hij de soort als Serapias rubra in de publicatie Systema naturae.

Rich. staat voor Louis Claude Marie Richard (19 september 1754 - 6 juni 1821). Hij was een Frans botanicus. Hij werd vooral bekend door zijn plantkundig woordenboek, zijn werk over tropisch fruit en over orchideeën. In 1817 herschreef hij de soort als Cephalanthera rubra in de publicatie De Orchideis Europaeis Annotationes.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Red helleborine
• Français: Céphalanthère rouge
• Deutsch: Rotes Waldvögelein
• Espanõl:
• Italiano: Cefalantera rossa
• Svenska: Röd skogslilja
• Norsk: Raud skogfrue
• Dansk: Rød Skovlilje

De Engelse naam is Red helleborine. Helleborine, betekent op Helleborus gelijkend en daarmee is de sierplant bedoeld die bij Dodoens Witten Helleborus of Wit Niescruyt heet en die nu de naam draagt van Witte nieswortel (Veratrum album L.). Deze rode orchis zou dus lijken op een Helleborus soort. Persoonlijk zie ik de overeenkomst niet en de echte verklaring is mij dan ook onbekend.

Voor de verspreiding van Rood bosvogeltje in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Céphalanthère rouge. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Rotes Waldvögelein. Dit is de Duitse benaming voor de volledige Nederlandse naam.

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Cefalantera rossa. Dit is de Italiaanse benaming voor de wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en de Deense naam is nagenoeg gelijk. Röd skogslilja/Rød Skovlilje. Dit betekent "rode boslelie". Persoonlijk vind ik dit veel passender.

Voor de verspreiding van Rood bosvogeltje in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Raud skogfrue. Dit betekent "rode bosdame".

Ecologie

Bodem
Licht beschaduwde of soms zonnige plaatsen op matig droge tot matig vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, kalkrijke grond (mergel, klei en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Bossen, beschaduwde rots- of kalkhellingen, bermen en dijken (een onbeschaduwde, kleiige berm van een polderdijk).

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam. Vroeger in de Biesbosch (voor het laatst in 1989) en in Zuid-Limburg (voor het laatst gevonden in 1981 bij Gulpen).

Vlaanderen
Niet in Vlaanderen.

Wallonië
Vroeger zeer zeldzaam in het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen.

Wereld
In West-Azië, Noord-Afrika en Oost-, Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Zuid-Engeland, Zuid-Scandinavië en Midden-Rusland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Rood bosvogeltje terug in Nederland

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten