Baldellia ranunculoides subsp. ranunculoides (Stijve moerasweegbree)

Dit is één van de twee soorten Moerasweegbree. De andere ondersoort is de Kruipende moerasweegbree (Baldellia ranunculoides supsp. Repens). En u raad het al de Kruipende moerasweegbree heeft kruipende stengels met bloemen en de Stijve moerasweegbree heeft rechtopstaande stengels met bloemen. Het geslacht is altijd te onderscheiden door de karakteristieke wantsengeur bij kneuzing. Deze opmerking kom ik regelmatig tegen maar ik zou niet weten wat een "wantsengeur" is.  De kans op waarneming is niet zo groot. Hij staat te boek als een zeldzame plant die sinds 1950 met 75 % tot 100 % achteruitgegaan. Ook staat hij op de Rode lijst als bedreigd. Beide planten zijn de enige Moerasweegbree (Baldellia) soorten die in het wild voor komen in Nederland. De plant bloeit in Juni tot en met September.

De officiële wetenschappelijke naam is Baldellia ranunculoides subsp. ranunculoides Parl.

Baldellia is vernoemd naar de negentiende eeuwse Italiaanse graaf en botanicus Bartolomea Bartolini-Baldelli.

Het woord Ranculoidus betekent niet dat het een lid is van de ranonkelfamilie (Ranunculaceae) maar dat de vrucht lijkt op die van de Egelboterbloem (Ranunculus flammula) maar veel kleiner zijn.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. Het is voor mij persoonlijk nog onbekend door wie en wanneer deze soort is beschreven. In dit geval is dit Parl.

Dit staat voor Filippo Parlatore (8 augustus 1816 – 9 september 1877 ). Hij was een Italiaanse botanicus. Zijn inzet was verantwoordelijk voor de wedergeboorte van wetenschappelijke verenigingen op botanisch gebied, wat in 1854 zou leiden tot de geboorte van de Tuscan Horticultural Society (waarvan hij de eerste president zou worden) en, in 1888 , tot de geboorte van de Italiaanse Botanische Vereniging . Hij was lid van de National Academy of Sciences, bekend als de XL. Op slechts 22-jarige leeftijd publiceerde hij het eerste deel van het werk Flora Panormitana , een onderzoek naar de Siciliaanse flora, dat onvolledig bleef. In 1848 begon hij met het schrijven van het eerste deel van Flora Italiana . Het werk is opgevat in tien delen, maar Parlatore slaagde erin alleen de eerste vier volledig te schrijven. In 1854 beschreef hij aldellia ranunculoides in de publicatie Nuovi Generi e Nuove Specie di Piante Monocotiledoni. Wie de ondersoort subsp. Rancloides beschreef is mij nog onbekend.

• Frysk: Lyts kikkertsblêd
• English: Lesser Water-plantain
• Français: Flûteau fausse-renoncule
• Deutsch: Igelschlauch
• Espanõl: Alisma menor
• Italiano: Mestolaccia minore
• Svenska: Flocksvalting
• Norsk: Skjermsoleigro
• Dansk: Almindelig Søpryd

De Engelse naam is Lesser water-plantain. Dit betekent "kleinere water-plantain". Het woord Plantain is de Engelse benaming voor weegbree. Het komt van de geslachtsnaam Plantago en is afgeleid van het Latijnse Planta Pedis dat "voetzool" betekent. Dit omdat men het plat tegen de bodem liggende blad met een voetzool vergeleek. Dit sloeg vooral op de Grote weegbree (Major betekent groot/breed) die met zijn brede bladeren algemeen langs wegen voorkomt. Deze soort werd de naamgever voor het gehele geslacht Weegbree, ook voor soorten met smallere bladeren zoals bijv. Smalle weegbree (Plantago lanceolata).

Voor de verspreiding van Stijve moerasweegbree in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Flûteau fausse-renoncule. Flûteau betekend "drijvend". Fausse-renoncule betekent "valse-ranonkel" want deze plant behoord niet tot de Ranonkelfamilie maar tot de Waterweegbree familie.

De Duitse naam is Igelschlauch. Igelschlauch bestaat uit igel dat "egel" betekent verwijzend naar de stekels zoals bij een egel en die op de vruchten van deze plant, en schlauch, dat "buis/pijp" betekent verwijzend naar de “stijve” stengels. (zie de ook de Nederlandse naam).

De Spaanse naam is Alisma menor. Alisma is de oudere wetenschappelijke naam voor deze plant. Hij werd gegeven door Carl Linnaeus maar werd later gewijzigd in Baldellia ranunculoides door Filippo Parlatore (een Italiaanse arts/botanicus (8 augustus 1816-9 september 1877) in 1854 (gepubliceerd in zijn werk Nuovi Generi e Nuove Specie di Piante Monocotiledoni). Menor betekend "groot". Het is de tegenhanger van Kruipende moerasweegbree (Baldellia ranunculoides subsp. repens). De plant gaat dus omhoog en is dus qua hoogte groter.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Baldellia. Deze plant is in Italië zeldzaam en heeft alleen de wetenschappelijke naam gekregen.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Flocksvalting. Deze naam laat zich een beetje moeilijk vertalen. Flock betekent "groep/umbellatum". Maar de Moerasweegbree is absoluut geen familie van de Schermbloemenfamilie (Apiaceae of Umbelliferae: beide wetenschappelijke namen zijn toegestaan). Waarschijnlijk wordt hier mee bedoeld dat de bloem als een soort parapluutje aan het eind van de stengel zit. Voor de verklaring van het woord Svalting kreeg ik een antwoord van de Facebookgroep van de Svenska Botaniska Föreningen. Svalting is een oude volksnaam voor Alisma plantago-aquatica. Volgens de Royal Swedish Academy was het eerste gebruik van het woordt Swälting, dat "stervende" betekent, in 1760 door botanist Samzelius. Het huidige gebruik van het woord Svalting werd in 1792 gëintroduceert door Samuel Liljeblad (medeoprichter van de Zweedse flora), waarschijnlijk als drukfout. Maar is daarna toch algemeen in gebruik genomen. Waarom het woord Svälting werd gebruikt is onbekend gebleven.

Voor de verspreiding van Stijve moerasweegbree in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Skjermsoleigro. Skjerm betekend "scherm". De bloemen lijken met heel veel fantasie op een schermbloemige maar is absoluut geen familie van deze familie. Soleigro is een samenstelling van Gro en Soleie. Gro betekent "ontluikend/groter (wordend). Het is de tegenhanger van Kruipende moerasweegbree (Baldellia ranunculoides subsp. repens). De plant gaat dus omhoog en is dus qua hoogte groter. Soleie is de Noorse benaming voor de Boterbloemfamilie waartoe deze plant behoort. Soleie komt van soløye dat "zonneoog" betekent.

De Deense naam is Almindelig Søpryd. Almindelig betekent "gewoon". Sø betekent "meer", verwijzend naar de zeer vochtige omgeving waar de plant groeit. Pryd betekent gratieus/galant/mooi".

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op periodiek overstroomde, matig voedselarme tot matig voedselrijke, meestal zwak zure grond. Ook op blijvend onder water staande plekken (zand, leem en katteklei).

Groeiplaats
Water, waterkanten en moerassen (vennen, 's zomers droogvallende duinplassen, langs en in gegraven poelen, ondiepe plasjes, sloten en waterlopen met min of meer stromend water), afgravingen, ijsbaantjes en grasland (in en langs greppeltjes in drassig hooiland).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in de duinen van de Waddeneilanden en Voorne, in laagveengebieden en in het oosten en midden van het land. Elders zeer zeldzaam of ontbrekend.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam in de Kempen en op enkele plaatsen in de zandige delen van Vlaanderen.

Wallonië
Uitgestorven in Wallonië.

Wereld
In het westelijke Middellandse-Zeegebied en in West-Europa. Noordelijk tot in Schotland en Zuid-Scandinavië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Zie ook de Nederlandse verklaring

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten