Equisetum arvense (Heermoes)

Het meest opvallende van de Heermoes, een nakomeling van een oerplant die 400 miljoen jaar geleden in het Paleozoïcum – het geologisch tijdperk tussen 542 en 251 miljoen jaar geleden - bossen vormde, vind ik de twee verschijningsvormen. In April verschijnen de zogenaamde fertiele stengels. Deze verspreiden de sporen (het is dus geen zaadplant. Deze hebben geen chlorophyl. Dat betekent dat ze niet groen zijn. De beginende plantenliefhebber zal dan ook best wel verbaasd zijn wat te zien. Als deze zijn afgestorven komen de "dennentak" achtige stengels boven de grond. Dit is meestal omstreeks April en Mei. 

Heermoes is zeer succesvol als het om verspreiding gaat (zie kaartje). Dit komt niet alleen omdat sporen zo ver komen maar ook omdat de plant zich vegetatief vermeerdert (elk stukje plant wordt weer een nieuwe Heermoes) en de wortels gaan ook nog eens meters diep onder de grond en kunnen zich in het horizontale vlak vertakken.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 8 Equisetumsoorten in het wild voor in Nederland:

• Bonte paardenstaart (Equisetum variegatum) - Zeldzaam
• Bospaardenstaart (Equisetum sylvaticum) - Zeldzaam
• Heermoes (Equisetum arvense) - Algemeen
• Holpijp (Equisetum fluviatile) - Alemeen
• Lidrus (Equisetum palustre) - Algemeen
• Schaafstro (Equisetum hyemale) - Vrij zeldzaam
• Reuzenpaardenstaart (Equisetum telmateia) - Zeldzaam
• Vertakte paardenstaart (Equisetum ramosissimum) - Zeer zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Equisetum arvense L

Equisetum komt van Equus (Latijn) en betekent "paard", en Seta (Latijn) en betekent "borstel/haren". Deze plantenfamilie is dus die van de Paardestaarten.

Veel planten hebben bij het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam de woorden Arvense/Arvensis of Campestre/Campestris of Pratense/Pratensis gekregen. Al deze soorten kunnen dan overal voorkomen. Eigenlijk word hiermee gezegd dat de betreffende plant meestal geen specifieke bodemsamenstelling nodig heeft. De naam dient ook vaak ter onderscheid van andere soorten. Arvense/Arvensis komt van Arvum en is Latijn en betekent "grond/akker". Campestre/Campestris is Latijn en betekent "(open) veld". Pratense/Pratensis is Latijn en betekent "van de weide".

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Equisetum arvense in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nedelandse verklaring.

• Frysk: Rûgebal
• English: Field horsetail
• Français: Prêle des champs
• Deutsch: Ackerschachtelhalm
• Espanõl: Cola de caballo
• Italiano: Equiseto dei campi
• Svenska: Åkerfräken
• Norsk: Åkersnelle
• Dansk: Ager-Padderokke

De Engelse naam is Field horsetail. Dit betekent "veld paardenstaart". Het is de Engelse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

Voor de verspreiding van Heermoes in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Prêle des champs.Het woord Prêle stamt af van het Oudlatijnse asprella en dit is later Asper geworden. Het betekend"ruig/hard". Waarschijnlijk verwijzend naar de stengel van elke soort Paardenstaart. Des champs betekent "van het land". De uitleg hiervoor staat bij het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Ackerschachtelhalm. Letterlijk betekent dit "akker/veld doos stengel". Hiermee wordt natuurlijk de opvallende verdikking bedoeld van de kleurloze fertiele stengels (zie algemeen).

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is  Equiseto dei campi. Equiseto is de Italiaanse benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Dei campi betekent, net zoals in vele andere talen, "van het land". Het is ter onderscheid want ook Italië kent vele Equisetum soorten.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Åkerfräken. Dit betekent ook "veldpaardenstaart".

Voor de verspreiding van Heermoes in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Åkersnelle. Dit betekent letterlijk "veld haspel". Het gedeelte tussen het punt waar de "zijstengels" uitkomen lijkt op een ouderwets spinhaspel.

De Deense naam is Ager-Padderokke. Dit betekent "veld-amfibie haspel". Uiteraard is hier een verklaring voor nodig. Het woord Veld wordt uitgelegd bij de wetenschappelijke naam. Het woord amfibie geeft aan dat deze plant zowel op het droge als in een zeer vochtige omgeving kan groeien. Het woord Haspel wordt bij de Noorse naam uitgelegd.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot halfbeschaduwde plaatsen op droge tot vochtige, vrij voedselarme tot zeer voedselrijke, omgewerkte of verstoorde en vaak kalkhoudende grond (zand, zavel, klei en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Plantsoenen, pioniervegetaties, grasland (grasvelden en vrij schraal weiland), ruigten (voedselrijke ruigten), bermen (omgewoelde plekken), dijken, waterkanten (langs sloten en kanalen), langs spoorwegen, tussen straatstenen, akkers (hakvruchtakkers), tuinen, moestuinen, bossen (lichte loofbossen), bosranden en op plekken met kwel van brak water.

Verspreiding

Nederland
Zeer algemeen.

Vlaanderen
Zeer algemeen.

Wallonië
Algemeen, maar zeldzamer in de Ardennen.

Wereld
Alle werelddelen, in gebieden met een gematigd of koud klimaat, noordelijk tot rondom de Noordelijke IJszee.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten