Galinsoga quadriradiata (Harig knopkruid)

Harig knopkruid is een echte stadsplant. Overal langs schuttingen, aan de rand van de stoep etc. is hij te vinden. De vergelijkbare soort Kaal knopkruid (Galinsoga parviflora) komt iets minder in de stad voor, alhoewel dit dus geen determinatie kenmerk is. Het verschil zit hem, natuurlijk, in de haren. Alhoewel het Kaal knopkruid wel degelijk haren heeft alleen zijn deze meer aangedrukt. Beide soorten zijn in de negentiende eeuw uit zuid-Amerika ingevoerd. Ze zijn dus invasief (ingevoerd) en komen nu in heel Europa voor. Het zijn tevens de enige twee soorten Knopkruid (Galinsoga) die in Nederland in het wild voorkomen. Maar het zijn geen agressieve exoten. Harig knopkruid bloeit in Juni tot ver in de herfst.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pavon

Galinsoga komt van Ignacio Mariano de Galinsoga (1766-1797).  Deze Spaanse arts aan het hof was ook beheerder van de botanische tuinen in Madrid. 

Quadriradiata komt van quadrirem (Latijn) en betekent "met vier rijen" dat zou duiden op vier straalbloemen. Echter Knopkruid heeft bijna altijd vijf straalbloemen, dus dit kan niet de verklaring zijn. Alleen de bladstand levert iets "vierachtigs" op. De stengelbladeren staan kruisgewijs. Van bovenaf gezien dus 4 uitsteeksels.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Ruiz & Pavon.

Ruiz staat voor Hipólito Ruiz López (8 augustus 1754 – 1816). Hij was een Spaanse botanicus die bekend stond om zijn onderzoek naar de flora van Peru en Chili tijdens een expeditie onder Carlos III van 1777 tot 1788. Ruiz had zijn studie farmacologie nog niet afgerond (hij begon al op 14 jarige leeftijd!) toen hij werd benoemd tot hoofdbotanicus van de expeditie. Tijdens de regering van Carlos III werden drie grote botanische expedities naar de Nieuwe Wereld gemaakt. Ruiz en José Antonio Pavón Jiménez waren de botanici voor de eerste van deze expedities, naar Peru en Chili. In 1798 beschreven zij Galinsoga quadriradiata in de publicatie Systema Vegetabilium Florae Peruvianae et Chilensis

Pavon. staat voor José Antonio Pavón Jiménez of José Antonio Pavón (22 april 1754 – 1840). Hij was een Spaanse botanicus die bekend stond om zijn onderzoek naar de flora van Peru en Chili. Samen met Ruiz werden drie grote botanische expedities naar de Nieuwe Wereld gemaakt. Pavón zag zijn wetenschappelijke inspanningen niet voldoende gewaardeerd, hij was daarom behoorlijk ongelukkig. Hij moest zelfs tot 1834 wachten op een benoeming in de koninklijke botanische tuin in Madrid. Hij was toen 80 jaar oud!

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Rûch buormanskwea
• English: Shaggy-soldier, Fringed quickweed
• Français: Galinsoga ciliée
• Deutsch: Behaartes Franzosenkraut
• Espanõl:
• Italiano: Galinsoga ispida
• Svenska: Hårgängel
• Norsk: Nesleskjelfrø
• Dansk: Kirtel-Kortstråle

Er zijn twee Engelse namen:

1. Shaggy-soldier: Shaggy betekent "harig/slordig. De naam Soldier wil waarschijnlijk zeggen dat deze plant mee is gekomen met soldaten (zie de Duitse verklaring). Het Shaggy gedeelte slaat op het harige karakter van deze Knopkruid.
2. Fringed quickweed: Dit betekent "gewimperd snelkruid". De losstaande kroonbladen lijken wel iets op wimpers. Het woord snelkruid is als volgt uit te leggen. Het is een eenjarige plant die in een dag of drie van bloei tot zaad komt en zich daardoor nogal verspreidt. Een negen weken oude plant kan zeer veel bloemen tellen (wel meer dan duizend; drieduizend is wel eens geteld) en produceert pakweg 7000 zaden (gemiddeld 24 per bloemetje). De plant kan zijn levenscyclus in vijftig dagen voltooien. Per jaar zijn meerdere generaties mogelijk. Een zaadje houdt meer dan vijf jaar zijn kiemkracht.

Voor de verspreiding van de Harig knopkruid in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Galinsoga ciliée. Het is de Franse benaming voor de andere (oudere?) wetenschappelijke naam. Ciliata is Latijn en betekent "ooglid/wimper".

De Duitse naam is Behaartes Franzosenkraut. Dit betekent "behaard Fransozenkruid". Het behaarde slaat op het feit dat deze Galinsoga soort net iets hariger is dan het Kaal knopkruid (Galinsoga parviflora). De naam Fransozenkruid komt naar verluidt uit de eerste helft van de 19e eeuw zich tijdens de Franzosenkriege (verzamelnaam voor oorlogen in de 17e eeuw t/m begin 19e eeuw) toen de plant zich verspreidde. Er is rond 1799 in Bremen al met de plant geëxperimenteerd. Begin 19e eeuw liet de botanicus Carl Christian Gmelin de zaden van de plant uit Madrid overkomen. Hij zaaide deze uit in de botanische tuin van Karlsruhe en van daar uit verspreidde het zaad zich verder.

Voor de verspreiding van Harig knopkruid in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn ook geen waarnemingen in Spanje.

De Italiaanse naam is Galinsoga ispida. Dit betekent "borstelige Galinsoga".

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Hårgängel. Hår betekent "harig". Voor Gängel zijn meerder verklaringen. Maar geen van alle zijn eenduidig of logisch.

• Gängel betekent "een gebogen constructie die een wieg/mand stevig maakt". Hiermee wordt het iets wat gebogen bloemhoofdje bedoeld, of de stengel?
• Gängel komt van het werkwoord Gå, afkomstig van het Duitse werkwoord Gehen wat Gaan betekent".
• Gängel komt van Gänglig". Het staat voor iemand die niet graag loopt/beweegt/sportief is en dus smalle ledematen heeft. Doelend op de stengel? 

Voor de verspreiding van Harig knopkruid in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Nesleskjelfrø. Nesle betekent "netel achtige plant". Erg duidelijk!  De plant schijnt ook te helpen bij brandnetel prikken als Hondsdraf of Weegbree niet bij de hand is. Skjelfrø betekent "zaden met schelpschubben" en de naam zegt iets over het uiterlijk van de zaden.

De Deense naam is  Kirtel-Kortstråle. Kirtel betekent "klier". Dit zou verwijzen naar de knop (totale bondige bloem). Kortstråle betekent "korte straalbloemen", een algemeen kenmerk voor veel composieten.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen (pioniervegetatie) op droge tot vochtige, voedselrijke grond (zand, dalgrond en klei). Meestal op iets zwaardere grond dan Kaal knopkruid.

Groeiplaats
Moestuinen, akkers (hakvruchtakkers), plantsoenen, ruderale plaatsen, aan de voet van muren, tussen straatstenen en omgewerkte of pas aangelegde bermen.

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen, maar zeldzaam op de Waddeneilanden, in Zeeland, in het noordelijk zeekleigebied en in Flevoland. Voor het eerst gevonden in 1920.

Vlaanderen
Algemeen. Voor het eerst gevonden in 1921. De soort komt hier meer voor dan Kaal knopkruid.

Wallonië
Vrij algemeen, maar zeldzamer in de Ardennen.

Wereld
Oorspronkelijk uit Zuid- en Midden-Amerika. Tegenwoordig ook in een groot deel van Noord-Amerika, in West- en Midden-Europa en in sommige delen van Zuid- en Oost-Azië en Afrika. In Europa komt de soort voor sinds het midden van de 19e eeuw.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Op Stadsplanten staat een interessant artikel over deze plant.

Stoepplantje van de week

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten