Geranium phaeum (Donkere ooievaarsbek)

Donkere ooievaarsbek is een zeldzame plant in Nederland alhoewel hij op de Rode lijst staat als niet bedreigd. Dit komt omdat deze plant in de 18e eeuw is ingeburgerd als Stinsenplant Vandaar dat hij verspreid is te vinden over heel het land. De lichte varianten (zie foto's) zijn cultuurvarianten. De plant werd vroeger ook gekweekt als sierplant. Hij bloeit in Mei tot in de herfst.

Op de website van floravannderland staat dit duidelijke verhaal hoe nu eigenlijk de zaadverspreiding van een Ooievaars- en Reigersbeksoort gaat: Het mechanisme van zaadverspreiding bij deze Geranium-soorten is zeer opmerkelijk. Er ontstaat na bestuiving en bevruchting boven het vruchtbare bolvormige deel van het vruchtbeginsel een lang uitgegroeide snavel met een centrale spil, die nog verlengd is met de stijl met de vijfstempels. Wanneer nu de vrucht na rijping uitdroogt scheuren de repen (ook wel naalden genoemd) van de snavel met een deelvrucht los van de centrale middenzuil. Deze vruchten worden door de kracht van dat proces losgerukt en ze springen los en worden op die manier door de lucht verspreid. Het zaad in de dopvrucht is glad.

Er komen in Nederland minstens 15 soorten geranium-soorten voor, want in deze familie vallen de ooievaarsbekken:

• Beemdmooievaarsbek (Geranium pratense) - vrij zeldzaam maar vaak ingezaaid
• Bermooievaarsbek (Geranium pyrenaicum) - algemeen
• Bloedooievaarsbek (Geranium sanguineum) - algemeen maar verwilderde tuinplant
• Bosooievaarsbek (Geranium sylvaticum) - zeldzaam
• Donkere ooievaarsbek (Geranium phaeum) - vrij zeldzaam maar vaak ingezaaid
• Fijne ooievaarsbek (Geranium columbinum)  - zeldzaam
• Glanzige ooievaarsbek (Geranium lucidum) - algemeen
• Kleine ooievaarsbek  (Geranium pusillum) - algemeen
• Klein Robertskruid (Geranium purpureum) - zeldzaam
• Ronde ooievaarsbek (Geranium pusillum) - zeldzaam
• Robertskruid (Geranium robertianum) - algemeen
• Rotsooievaarsbek (Geranium macrorrhizum) - algemeen maar verwilderde tuinplant
• Roze ooievaarsbek (Geranium endressii) - algemeen maar verwilderde tuinplant
• Slipbladige ooievaarsbek (Geranium dissectum) - algemeen
• Zachte ooievaarsbek (Geranium molle) - algemeen

De officiële wetenschappelijke naam is Geranium phaeum L.

Geranium komt van Geranos (Grieks) en betekent "ooievaar/kraanvogel". Dit omdat de vrucht van deze plant op de snavel van een ooievaar/kraanvogel lijkt. Deze vrucht heet een splitvrucht en bevat vijf eenzadige deelvruchtjes. Bij uitdroging van de rijpe vrucht breekt de snavel open en worden de zaden in vijf richtingen geschoten, tot zes meter ver.

Pheum (Latijn) en betekent "rood/bruin", de kleur van de bloem. Gek genoeg bestaat er ook een lichte variant van deze plant.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus.

• Frysk: Brune earrebarrebek
• English: Dusky cranesbill, Mourning widow
• Français: Géranium brun
• Deutsch: Brauner Storchschnabel
• Espanõl:
• Italiano: Geranio stellato
• Svenska: Brunnäva
• Norsk: Brunstorkenebb
• Dansk: Bølgekronet Storkenæb

Er zijn twee Engelse namen:

1. Dusky cranesbill: Dusky betekent "schemerig". Dit woord wordt gebruikt als het bijna totaal donker is, net zoals de kleur van deze plant. Cranesbill betekent "kranen-bek ". Dit verwijst naar de vrucht die lijkt op een Kraanvogel snavel (in Nederland een Ooievaarssnavel).
2. Mourning widow: Morning betekent "rouwende". Widow betekent "weduwe". Al hoewel het nergens exact beschreven wordt, neem ik aan dat het met de zeer donkere kleur (er zijn talloze cultuurvarianten met een lichtere kleur!) van deze plant te maken heeft. En de bloemen hangen een beetje, net zoals een "rouwende weduwe". 

Voor de verspreiding van Geranium phaeum in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Géranium brun. Géranium wordt uitgelegd bij het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Brum betekent "bruin". Dit is wel een eigenaardige naam voor een donkerpaarse bloem! Maar het is wel de vertaling van het tweede gedeelte van wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Brauner Storchschnabe.  Brauner betekent natuurlijk "bruine".  Storchschnabel betekent "ooievaarsbek".

De Italiaanse naam is Geranio stellato Het woord Geranio is de Italiaanse benaming voor het eerste deel van de wetenschappelijke naam. Stellato betekent "sterrenhemel". Persoonlijk vind ik dit een mooie uitdrukking om het donkere karakter van de bloemen weer te geven. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.

De Zweedse naam is Brunnäva. Brun betekent "bruin" en Näva betekent "snavel. Dus "bruine snavel".

Voor de verspreiding van Geranium phaeum in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Brunstorkenebb. Dit betekent "bruine ooievaarsbek".

De Deense naam is Bølgekronet Storkenæb. Bølgekronet betekent "golf gekroonde" en Storkenæb betekent "ooievaarsbek". De nadruk wordt hier gelegd op de afwijkende "golfpatroon" achtige kroonbladen die rondom (als een kroon) de bloem staan.

Ecologie

Bodem
Licht beschaduwde tot zonnige plaatsen op vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijk, neutrale grond (zand en leem).

Groeiplaats
Bossen (loofbossen, parkbossen, bossen bij buitenplaatsen en hellingbossen), bosranden, houtwallen, heggen, struwelen, oude boomgaarden, grasland (enigszins ruig grasland), zeeduinen (binnenduinrand) en waterkanten (slootkanten en beekoevers).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam. Het meest in de buurt van de Utrechtse Vecht en aan de Hollandse binnenduinrand. Elders zeer zeldzaam en dan voornamelijk in het rivierengebied.

Vlaanderen
Zeldzaam in de Leemstreek. Het meest in de Vlaamse Ardennen. Elders zeer zeldzaam of ontbrekend.

Wallonië
Zeldzaam in Brabant. Elders zeer zeldzaam.

Wereld
Oorspronkelijk uit de berggebieden in Zuid- en Midden-Europa. Ingeburgerd in West- en Midden-Europa.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Zie ook de Nederlandse verklaring.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten