Groot hoefblad (Petasites hybridus)

Groot hoefblad is een heel aparte verschijning. Eerst komt de bloem boven de grond. Hoe zacht de winter ook is geweest, pas als deze bijna over is gebeurt dit. De plant behoort tot de naaktbloeiers, de bladeren verschijnen pas na de bloei. Naast Klein hoefblad (Tussilago farfara) is Groot hoefblad één van de weinige die dit doen. Ook bij bijv. Herfsttijloos (Colchicum autumnale) is dit ook het geval. Alleen bij deze plant vormen zich in het voorjaar de bladeren en in het najaar bloeit hij pas. Deze plant is trouwens niet dezelfde soort als Klein hoefblad. Bloem is in dit geval een vreemd woord, je hebt meer een associatie van een stengel met kroonbladen. Op een afstand gezien oogt deze bloem een beetje saai en kleurloos maar dichterbij (zie foto) is het een mooie gewaarwording. Pas als deze bloem is uitgebloeid komen de bladeren. Eerst bescheiden maar uiteindelijk groeien ze enorm door tot ruim een halve meter doorsnede. Aan het verschijnsel dat deze 'bloemen" voor het stengelblad verschijnen heeft deze plant de naam ‘Filiae ante patrem’, de dochters (bloemen) voor de vader, te danken die de plant in de Middeleeuwen kreeg. Alhoewel het Groot hoefblad en het Klein hoefblad (Tussilago farfara) dezelfde Nederlandse 'achter' naam hebben zijn ze absoluut niet van het zelfde geslacht. Wat ik al zei, Groot hoefblad bloeit in Maart (vaak eerder) en April.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen 4 soorten Hoefblad (Petasites) soorten in het wild in Nederland voor:

• Groot hoefblad (Petasites hybridus ) - algemeen
• Japans hoefblad (Petasites japonicus) - vrij zeldzaam/ontsnapte stinsenplant
• Wit hoefblad (Petasites albus) - zeldzaam/ontsnapte tuinplant/aangeplant
• Winterheliotroop (Petasites pyrenaicus) - zeldzaam/verwilderde tuinplant

Groot want in dezelfde familie bestaat ook een Klein hoefblad.

Er zijn twee mogelijke verklaring over het woord Hoefblad:

1. De bladeren (die zich pas na de bloei vormen) van deze plant lijken op hoeven (paardenhoeven).
2. Hoefblad is mogelijk een verbastering van Hoestblad. Hoefblad was al bij de oude Grieken bekend als hoestverdrijvend. Dit komt ook terug bij het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. De plant was dan ook een artsenijplant die geteeld werd vanwege zijn slijm-, looi- en bitterstoffen, tannine, dextrine en bactericide stoffen. Dit verhaal komt meestal terug bij Klein hoefblad en niet bij Groot hoefblad. Dus in dit geval is het woord Hoefblad meer een teken dat er ook een Klein hoefblad bestaat i.p.v. Groot hoefblad.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Grut hoefblêd
• English: Butterbur, Pestilence wort
• Français: Pétasite officinal
• Deutsch: Rote Pestwurz
• Espanõl: Pata de caballo
• Italiano: Farfaraccio maggiore 
• Svenska: Pestskråp, Pestilensrot
• Norsk: Lækjepestrot/legepestrot
• Dansk: Rød Hestehov, Tordenskræppe

Er zijn twee Engelse namen:

1. Butterbur: Butter betekent natuurlijk "boter". De vertaling van Bur komt steeds uit op "stekelvrucht". Maar aangezien deze plant nergens stekels heeft is Butterbur een vreemd woord. Groot hoefblad krijgt na de bloei grote bladeren waar vroeger bij warm weer ter verkoeling boter in werd verpakt. Ik ben één keer een zinvollere vertaling tegen gekomen. Bur komt uit het Deens en betekent "kooi".
2. Pestilence wort. Vrij vertaald betekent dit "pestblad/pestilentiekruid". Deze term kwam vroeger ook in Nederland voor. Groot hoefblad werd gezien als geneesmiddel tegen de gevreesde ziekte pest.  Rembert Dodoens schreef al in zijn Cruijdeboeck "Pestilentie wortel ghedroocht/ ghepoedert en met wijn ghedroncken es een seer costelijcke medecijne teghen die pestilentie ende pestilentiale cortsen/ want zy doet den mensche zweeten/ ende daer duer drijft zy alle fenijn en quaet vier vander herten. Sy doodet die wormen/ en es een crachtighe medecijne teghen dat opclimmen ende obstijghen van der moedere/ inder selver manieren ghebruyckt". Kennelijk is deze informatie internationaal gedeeld want de naam Pestwortel zie je in meerdere talen terug.

Voor de verspreiding van het vrouwelijke Groot hoefblad in Engeland zie deze kaart.

Voor de verspreiding van het mannelijke Groot hoefblad in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Pétasite officinal. Pétasite is de Franse benaming voor de eerste wetenschappelijke naam. Officinal is de Franse benaming voor Officinalis en dit komt van Officium (Latijn) en betekent "in dienst van". Een plant met de toevoeging Officinalis stond/staat in dienst van de wetenschap. Om de geneeskrachtige werking werd/wordt deze plant daarvoor gebruikt.

De Duitse naam is Rote Pestwurz. Dit betekent "rode pestwortel". De Stengel en "bloemen" van deze plant zijn (donker) rood en in de wortel zouden de meest effectieve stoffen zitten tegen de pest.

Voor de verspreiding van Groot hoefblad in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Pata de caballo. Dit betekent letterlijk "poot/been van een paard".

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Farfaraccio maggiore. We moeten de verklaring voor Farfaraccio bij de wetenschappelijke verklaring van het Klein hoefblad (Tussilago farfara) zoeken. Deze heet in Italië dan weer Tossilaggine comune. Maggiore betekent "groot" verwijzend naar de Nederlandse naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Pestskråp: Eigenlijk is deze naam een beetje moeilijk te vertalen. Pest is al uitgelegd bij de Engelse en Duitse naam. Het woord Skråp komt uit de jaren omstreeks 1800 en is een z.g. Onomatopee. Dit is een woord dat een geluid weergeeft. In dit geval het geluid van "hol brullen/ritselen of regen dat op bladeren valt".

Voor de verspreiding van Groot hoefblad in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Lækjepestrot/legepestrot: Leakje of Lege betekent "arts" en Pestrot betekent weer "pestwortel". Deze naam geeft ook aan dat de plant medisch interessant was/is (zie ook de Franse naam).

Er zijn twee Deense namen:

1. Rød Hestehov:Dit betekent "rode paardenhoef". Een deel van de bloemen en de stengels zijn rood. Alle soorten Hoefblad heten in Denemarken Hestehov vanwege de gelijkenis van de stengelbladeren met een paardenhoef.
2. Tordenskræppe: Ook dit woord laat zich moeilijk vertalen. Torden is het geluid van de Donder en Skræppe is afgeleid van het eerste Zweedse woord.

Ecologie

Bodem
Zonnige, soms licht beschaduwde plaatsen op vochtige tot tijdelijk natte, voedselrijke tot zeer voedselrijke, vaak kalkhoudende grond (klei, mergel, zand, leem en veen).

Groeiplaats
Waterkanten (o.a. vijvers en kanalen), bossen (beekbegeleidende bossen en wilgen- en elzenbosjes), bermen, grasland (drassige plaatsen), ruigten (natte ruigten), langs spoorwegen (spoorbermen en langs spoorsloten), polderdijken, braakliggende grond en zeeduinen (langs vroegere duinbeken).

Verspreiding

Nederland
Plaatselijk vrij algemeen, maar zeldzaam in de zandstreken in het noordoosten, op de Veluwe, in Flevoland en op Texel (niet op de andere Waddeneilanden).

Vlaanderen
Vrij algemeen. Het meest in gebieden met een lemige bodem.

Wallonië
Plaatselijk vrij algemeen.

Wereld
Europa, behalve in het hoge noorden (hoofdzakelijk in West- en Midden-Europa). Ook in Zuidwest-Azië. Ingeburgerd in Nieuw-Zeeland en het oosten van Noord-Amerika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten