Heemst (Althaea officinalis)

Deze plant hoort thuis in brakke rietmoerassen, dus waar het water aan de zoute kant is. De Heemst is inmiddels een zeldzame plant geworden, die een plaats heeft gekregen op de rode lijst van bedreigde plantensoorten. Dit is niet zo vreemd, als we bedenken, dat deze planten juist daar opkwamen en gedijden, waar nog niet lang geleden het zoute zeewater was teruggedrongen. Bijvoorbeeld na de afsluiting van het IJsselmeer volgde de Heemst de echte zoutwaterplanten zoals Schorrekruid, Lamsoor en Zeekraal op in een vegetatie van Riet, Leverkruid en Harig wilgeroosje. Door de onderlinge concurrentie tussen deze soorten en als gevolg van het steeds zoeter worden van het water, is de Heemst tenslotte nagenoeg verdwenen. Heemst staat ook bekend als de Marshmallowplant. Vroeger werd uit de wortel (en eventueel andere delen) van de plant marshmallows gemaakt. Dit proces was al bekend bij de oude Egyptenaren. Tegenwoordig word hiervoor gelatine gebruikt. In tijden van hongersnood werd/word de hele plant als voedsel verwerkt. Heemst is de enige Athaea soort die in Nederland voor komt. Heemst bloeit in Juli tot en met September.

Botanisch gezien behoort heemst, net zoals de Hibiscus tot de familie der Kaasjeskruidachtigen (Malvaceae). Dit verklaart waarom heemst wel eens witte malve genoemd wordt. Heemst bloeit in Juli tot en met September.

Er komen in Nederland minstens 7 soorten Kaasjeskruid (Malva) in het wild voor: 

• Groot kaasjeskruid (Malva sylvestris) - Algemeen
• Kleinbloemig kaasjeskruid (Malva parviflora) - Zeldzaam
• Klein kaasjeskruid  (Malva neglecta) - Algemeen
• Muskuskaasjeskruid (Malva moschata) - Algemeen
• Rond kaasjeskruid (Malva pusilla) - Zeldzaam
• Vijfdelig kaasjeskruid (Malva alcea) - Vrij zeldzaam
• Donker kaasjeskruid (Malva sylvestris var. mauritiana) - Verwilderd

Ook de plant Heemst (Althaea officinalis) lijkt veel op diverse Malva-soorten. Heemst maakt wel deel uit van de Malvafamilie maar is onderdeel van een ander geslacht (het Athaeageslacht).

De naam is een verbastering van Hybiscus. Botanisch gezien behoort heemst, net zoals de Hybiscus tot de familie van de Kaasjeskruidachtigen (Malvaceae).

Heemst werd door de Grieken ook wel Ebiskos genoemd. Een oude Duitse volksnaam is hier van afgeleid, Ybisch. Later werd dit Eibisch, zoals de plant nog steeds heet in het Duits. Een gekweekte nauw verwante tuinsoort is Stokroos (Altheae rosea). Dit zie je terug in de Deense naam voor deze plant.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Teewoartel
• English: Common marsh mallow
• Français: Guimauve officinale
• Deutsch: Echter Eibisch
• Espanõl: ?
• Italiano: L’Altea comune
• Svenska: Läkemalva
• Norsk: Läkemalva
• Dansk: Læge-Stokrose

De Engelse naam is Common marsh mallow. Common betekent "gewoon". Marsh betekent "moeras". De plant geeft voorkeur aan een vochtige bodem. Mallow  is afgeleid van het Oud Engelse "malwe" wat weer geïmporteerd werd uit het Latijnse "malva". Ook kan het van het vroegere Griekse woord μαλάχη (malakhē) wat "mallow" betekent er mee te maken hebben. Beide termen zijn trouwens van Mediterraanse afkomst bedoeld voor een groep planten (Lavatera) die later zijn ingedeeld tot de Malva familie. Vroeger was de wortel van Heemst de grondstof voor Marshmallows die in Engeland en de VS erg veel worden/werden gegeten. Nu is er een synthetische variant.

Voor de verspreiding van Heemst in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Guimauve officinale. Guimauve is hier één (mauve betekent als los woord "paars") woord. Het betekent "witte Mauve". Guimauve is de Franse benaming voor onder andere het snoepgoed Marshmallows wat vroeger m.b.v Heemst werd gemaakt. Officinale komt van Officium (Latijn) en betekent "in dienst van". Een plant met de toevoeging Officinalis stond/staat in dienst van de wetenschap. Om de geneeskrachtige werking werd/wordt deze plant daarvoor gebruikt. Heemst werd/wordt medicinaal gebruikt tegen prikkelhoest, kriebelhoest, rokershoest, kinkhoest en droge hoest. Heemst is een oeroud geneeskruid. Het werd vroeger ook gebruikt als voeding (althans de wortels, en wel meestal door arme mensen). De Romeinen, Syriërs, Grieken en Armeniërs aten enkele millennia geleden deze plant met veel smaak. De gedroogde wortel werd gebruikt om soepen in te dikken.

De Duitse naam is Echter Eibisch. Echter betekent natuurlijk "echte" en Eibisch komt uit middel hoog Duits  Ibesche, het oud hoog Duitse ibisca, het Latijnse Ibiscum en het oud Griekse ἰβίσκος (ibískos).  De Hibiscus is lid van de Kaasjeskruid (Malvaceae) net zoals Heemst. Maar deze plant komt in het wild voor.

De Spaanse is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is L’Altea comune. Het is een combinatie van het eerste deel van de wetenschappelijke naam en het woord Comune dat "gewoon" betekent. Dit is ter onderscheid want er zijn meer Althea soorten in Italië.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is Läkemalva. Dit betekent "genezende malva". Dit benadrukt ook weer de wetenschappelijke naam.

Voor de verspreiding van Heemst in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Læge-Stokrose. Dit betekent "genezende-stokroos". De Stokroos is familie van Heemst en heet wetenschappelijk Alcea rosea met als synoniem: Althaea rosea. Dus zelfs de zelfde wetenschappelijke naam als Heemst.

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen op vochtige tot vrij natte, voedselrijke, meestal brakke grond (klei en veen).

Groeiplaats
Moerassen (rietmoerassen), ruigten (natte ruigten en strooiselruigten), kwelders (hogere delen), zeeduinen (duinvalleien en strandvlakten die grotendeels door duinen zijn omgeven) en waterkanten (langs poelen met brak veen en langs brakke kreken).

Verspreiding

Nederland
Vrij zeldzaam in Zeeland, in het laagveengebied in Noord-Holland en langs het IJsselmeer in Zuidwest-Fryslân, elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Het meest in de Oost-Vlaamse, Scheldepolders en kustpolders.

Wallonië
Uiterst zeldzaam.

Wereld
Van Centraal-Azië tot in West-Europa. In onze omgeving voornamelijk in kustgebieden.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Geen Kaasjeskruid maar toch familie.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten