Himantoglossum hircinum (Bokkenorchis)

Deze grote Orchis (soms wel 1 meter) is niet moeilijk te herkennen. Behalve de geur herken je meteen de lange middenlippen. Behalve in zuid-Limburg (uiteraard) komt hij ook voor op enkele plaatsen in Zeeland en aan de kust in zuid- en noord-Holland. Zoals vele andere Orchissen staat hij op de Rode lijst als gevoelig. Het is een zeer zeldzame soort en bloeit hij in Mei, Juni en Juli.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële wetenschappelijke naam is Himantoglossum hircinum (L.) Spreng.

Himantoglossum is afgeleid van Himanthos (Grieks) en betekent "riem" en Glossum (Grieks)en betekent "tong".

Hircinum is afgeleid van Hircus (Latijn) wat "geitenbok" betekent. De eerste twee Griekse beschijvingen slaan op de lange riemvormige tong van èèn van de kroonbladeren die je zou kunnen vergelijken met een geitensik.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.).

L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef Linnaeus deze Orchis voor het eerst in zijn publicatie Species Plantarum als Satyrium hircinum.

Spreng. staat voor Kurt Polycarp Joachim Sprengel (3 augustus 1766 – 15 maart 1833). Zijn voornaam heeft hij zelf gelatiniseerd als 'Curt', maar wetenschappelijke notaties krijgen de afkorting Spreng. Hij was een Pruisisch arts en botanicus. Hij was een van de grondleggers van de microscopische studies van hogere planten. Verder bracht hij veel verbeteringen aan in de botanische nomenclatuur. In 1826 herschreef Sprengel deze soort als Himantoglossum hircinum in zijn publicatie Systema vegetabilium. Er bestaat/bestond verwarring aan wie deze publicatie moet worden toegeschreven, Linnaeus of Sprengel. Op deze Wiki-pagina staat dit uitgelegd.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Lizard Orchid
• Français: Orchis bouc, Loroglosse
• Deutsch: Bocks-Riemenzunge
• Espanõl: Orquídea del Lagarto
• Italiano: Barbone caprino
• Svenska: Trollyxne
• Dansk: Stinkende båndtunge

De Engelse naam is Lizard Orchid: Lizard betekent "hagedis" en Orchid "orchidee". De bloemen van deze plant zijn indrukwekkend, met de lip of " lip ', met een lange centrale lip die zich uitstrekt tot 7cm, met twee zijlobben, die lijken op de poten en de staart van een hagedis. Ook wordt gesuggereerd dat de gedraaide lip en lobben eruit als een hagedis 'duik' in de bloem (eigenlijk de kap-achtige kelkbladeren).

Voor de verspreiding van Bokkenorchis in Engeland zie deze kaart.

Er zijn twee Franse namen:

1. Orchis bouc: Orchis betekent "orchidee". Bouc betekent "bok", dus Bokkenorchis zoals de Nederlandse naam.
2. Loroglosse: Loro komt uit het Latijn en betekent "riem/schoenveter". Glosse komt van Glossum en wordt uitgelegd bij de wetenschappelijke verklaring van de plant.

De Duitse naam is Bocks-Riemenzunge. Bocks betekent "bokken". Riemen betekent "riem/schoenveter" en zunge "tong". Totaal dus zoiets als "bok met riemvormige tong". Dit geeft de wetenschappelijke ook weer.

Voor de verspreiding van Bokkenorchis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is  Orquídea del Lagarto.  Orquídea betekent "orchidee". Del Lagarto betekent "van de hagedis". Dus in Spanje is het weer de Hagedisorchis. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

De Italiaanse naam is Barbone caprino. Barbone betekent "poedel/zwerver" en Caprino "geit/bok". Alhoewel ik het nergens heb gelezen neem ik aan dat aan dat hiermee de gelijkenis van de lange krulharen van een poedel of lange ongeknipte/verzorgde haren van een zwerver met de lange krullende riemvormige bloemeinde worden bedoeld. En de plant stinkt/ruikt naar bokkenurine.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Bockyxne. De betekenis van deze naam is mij nog onbekend.

Deze soort komt niet voor in Zweden.

De Deense naam is Stinkende båndtunge. Waarschijnlijk betekent dit "stinkende riemgesp", naar het uiterlijk van de bloeiende plant. Maar aangezien ik dit niet zeker weet is de verklaring nog onbekend.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot half beschaduwde plaatsen op matig droge tot vochtige, voedselarme, kalkrijke, humushoudende grond (zand en mergel).

Groeiplaats
Zeeduinen (laag duinstruweel en duingrasland), grasland (kalkgrasland en hooiland), bosranden, dijken en bermen.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in de kalkrijke duinen, in Zeeland en in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Zeldzaam in de duinen bij De Haan. Elders uiterst zeldzaam.

Wallonië
Zeldzaam in het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen, maar vrij algemeen in de Viroinvallei.

Wereld
Zuidwest-Azië, Noord-Afrika (Atlasgebergte) en Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Midden-Duitsland, België, Nederland en Midden-Engeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten