Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)

Deze grote Orchis (soms wel 1 meter) is niet moeilijk te herkennen. Behalve de geur herken je meteen de lange middenlippen. Behalve in zuid-Limburg (uiteraard) komt hij ook voor op enkele plaatsen in Zeeland en aan de kust in zuid- en noord-Holland. Zoals vele andere Orchissen staat hij op de Rode lijst als gevoelig. Het is een zeer zeldzame soort en bloeit hij in Mei, Juni en Juli.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De plant verschijnt plotseling, om vervolgens jaren te verdwijnen. Vroeger dacht men dat de plant zichzelf niet kon voortplanten, maar kiemde uit het zaad van een bok. De plant stinkt/ruikt ook naar bokkenurine. 

De naam Orchis komt van het Griekse όρχις en betekent "testikel/teelbal". Het woord Orchis werd voor het eerst gebruikt door de Griekse filosoof en botanicus Theophrastus (371/372 - 287/286 v.Chr.) in zijn boek De historia plantarum (Dit betekent "De natuurlijke geschiedenis van planten"). Testikel/teelbal omdat veel planten uit de Orchis familie twee wortelknollen hebben. Deze knollen lijken op testikels.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• English: Lizard Orchid
• Français: Orchis bouc, Loroglosse
• Deutsch: Bocks-Riemenzunge
• Espanõl: Orquídea del Lagarto
• Italiano: Barbone caprino
• Svenska: Bockyxne
• Dansk: Stinkende båndtunge

De Engelse naam is Lizard Orchid: Lizard betekent "hagedis" en Orchid "orchidee". De bloemen van deze plant zijn indrukwekkend, met de lip of " lip ', met een lange centrale lip die zich uitstrekt tot 7cm, met twee zijlobben, die lijken op de poten en de staart van een hagedis. Ook wordt gesuggereerd dat de gedraaide lip en lobben eruit als een hagedis 'duik' in de bloem (eigenlijk de kap-achtige kelkbladeren).

Voor de verspreiding van Bokkenorchis in Engeland zie deze kaart.

Er zijn twee Franse namen:

1. Orchis bouc: Orchis betekent "orchidee". Bouc betekent "bok", dus Bokkenorchis zoals de Nederlandse naam.
2. Loroglosse: Loro komt uit het Latijn en betekent "riem/schoenveter". Glosse komt van Glossum en wordt uitgelegd bij de wetenschappelijke verklaring van de plant.

De Duitse naam is Bocks-Riemenzunge. Bocks betekent "bokken". Riemen betekent "riem/schoenveter" en zunge "tong". Totaal dus zoiets als "bok met riemvormige tong". Dit geeft de wetenschappelijke ook weer.

Voor de verspreiding van Bokkenorchis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is  Orquídea del Lagarto.  Orquídea betekent "orchidee". Del Lagarto betekent "van de hagedis". Dus in Spanje is het weer de Hagedisorchis. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

De Italiaanse naam is Barbone caprino. Barbone betekent "poedel/zwerver" en Caprino "geit/bok". Alhoewel ik het nergens heb gelezen neem ik aan dat aan dat hiermee de gelijkenis van de lange krulharen van een poedel of lange ongeknipte/verzorgde haren van een zwerver met de lange krullende riemvormige bloemeinde worden bedoeld. En de plant stinkt/ruikt naar bokkenurine.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Bockyxne. Bock betekent natuurlijk "bok". De betekenis van Yxne  is mij nog onbekend. Deze soort komt niet voor in Zweden.

De Deense naam is Stinkende båndtunge. Band betekent letterlijk "zeer smal en lang stuk stof of iets dergelijks". Tunge beteknt "tong". Dit alles slaat natuurlijk op de geurende plant en de lange middenlippen.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot half beschaduwde plaatsen op matig droge tot vochtige, voedselarme, kalkrijke, humushoudende grond (zand en mergel).

Groeiplaats
Zeeduinen (laag duinstruweel en duingrasland), grasland (kalkgrasland en hooiland), bosranden, dijken en bermen.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in de kalkrijke duinen, in Zeeland en in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Zeldzaam in de duinen bij De Haan. Elders uiterst zeldzaam.

Wallonië
Zeldzaam in het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen, maar vrij algemeen in de Viroinvallei.

Wereld
Zuidwest-Azië, Noord-Afrika (Atlasgebergte) en Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Midden-Duitsland, België, Nederland en Midden-Engeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten