Bosandoorn (Stachys sylvatica)

Zoals elke Andoorn heeft de Bosandoorn een vierkante stengel. Het enige onderscheid wat je op het oog kan maken, vergeleken Akkerandoorn (Stachys arvensis)  en Moerasandoorn (Stachys palustris)  zijn de wat kleinere en donker paars/rode bloemen. Verder moet je je neus gebruiken. Deze Andoorn-soort onderscheid zich van andere soorten door zijn niet echt aangename geur. Meestal is dit al vanaf een afstand te ruiken maar door een stengelblaadje te kneuzen is het wel duidelijk! Bij twijfel toch maar even kijken in een goede flora. Hij bloeit vanaf Juni tot in Augustus.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen in minstens 4  Andoorn (Stachys) soorten in het wild voor in Nederland:

• Akkerandoorn (Stachys arvensis) - vrij zeldzaam
• Bosandoorn (Stachys sylvatica) - algemeen
• Moerasandoorn (Stachys palustris) - algemeen
• Wollige andoorn (Stachys byzantina) - vrij zeldzaam

Het woord Bos slaat op het feit dat de plant van schaduw houdt. Dit in tegenstelling tot de Moerasandoorn (Stachys palustris) is. Dat kan in het bos zijn maar ook onder of in de buurt van bomen/struiken.

Aangenomen mag worden dat de Nederlandse naam Andoorn via Andoren afgeleid is van het Duitse woord Andorn. Meestal wordt geschreven dat de namen Andorn of Andoorn moeilijk verklaard kunnen worden. Zeker is dat de naam niet verwijst naar een verband met dorens, want dat
hebben die planten niet.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frys: Boskhazze-ear
• English: Hedge Woundwort, Whitespot
• Français: Épiaire des bois
• Deutsch: Wald-Ziest
• Espanõl: Ortiga hedionda
• Italiano: Stachide selvatica
• Svenska: Stinksyska
• Norsk: Skogsvinerot
• Dansk: Skov-Galtetand

Er zijn twee Engelse namen:

1. Hedge Woundwort: Hedge betekent "haag/heg". Als in Nederland een plant graag in de schaduw groeit krijgt hij vaak de naam "bos" mee. In Dit geval geldt dit ook voor "heg". Wound betekent "wond" en wort "Wort wordt over het algemeen in het Engels gebruikt voor een plant die geneeskrachtige werkingen heeft of waardevol is als voedsel." Het totale woord zegt dus dat deze plant nuttig was om wonden te genezen.
2. Whitespot: Dit betekent natuurlijk "witte plek". Hiermee wordt de witte markering op de kroonbladen bedoeld.

Voor de verspreiding van Bosandoorn in Engeland zie deze kaart.

 De Franse naam is Épiaire des bois. Dit betekent "andoorn van het bos".

De Duitse naam is Wald-ziest: Wald betekent "bos", zoals ook in Nederland. Doelend op het feit dat Bosandoorn graag in schaduw groeit. Het woord Ziest is afgeleid van het Sorbisch (zie op deze Wikipagina de volledige uitleg bij de alinea Etymologie), het archetype (de bron) is "čisćik". Maar wat dit nu weer betekent is mij onbekend.

Voor de verspreiding van Bosandoorn in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Ortiga hedionda. Ortiga betekent "brandnetel". Als deze plant niet bloeit heeft hij wel iets weg (met een beetje fantasie) van een brandnetel, bijv. deze Grote brandnetel (Urtica dioica). Deze plant is absoluut geen familie van de Brandnetels. Hedionda betekent "stinkende". De stengelbladeren ruiken minder aangenaam. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

De Italiaanse naam is Stregona dei boschi. Stregona betekent "tovenares". Waarom is mij onbekend. Dei boschi betekent "van het bos". Dit is de Italiaanse benaming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben. 

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse namen is Stinksyska: Dit woord bestaat uit twee delen. Stink betekent natuurlijk "stink". De verklaring staat bij de paragraaf Algemeen. Het woord Syska is waarschijnlijk afgeleid van het Duitse Ziest. Een heel ander woord maar Ziest was voor veel Zweden kennelijk moeilijk uit te spreken. Syska is tegenwoordig het Zweedse woord voor een Stachys soort.

Voor de verspreiding van Bosandoorn in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Skogsvinerot: Skogs betekent "bos". Het woord Vinerot is mij nog onbekend.

De Deense naam is Skov-Galtetand:  Dit woord bestaat uit twee delen. Skov betekent "bos".Galte betekent "beer/zwijn" en Tand betekent gewoon "tand". De enige (niet veel geziene) verklaring die ik weet dat als de meeldraden zijn volgroeid deze rechts en links van de bloem hangen, als een soort slagtanden van een zwijn/beer.

Ecologie

Bodem
Licht tot matig beschaduwde plaatsen op droge tot vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke, humeuze, zwak zure tot kalkhoudende grond (op leem, slibhoudend of lemig zand, zavel, klei, löss en mergel). Vaak op verstoorde plaatsen.

Groeiplaats
Bossen (loofbossen en parkbossen), heggen, bosranden, struwelen, langs holle wegen, bermen, akkers (akkerranden), tuinen, langs spoorwegen (spoordijken), bij buitenplaatsen, uiterwaarden en waterkanten (hogere delen van beekoeverwallen en langs sloten en rivieren).

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar zeldzaam in het noordelijk zeekleigebied, in laagveengebieden, in Flevoland en op enkele Waddeneilanden.

Vlaanderen
Algemeen, maar zeldzaam in het kustgebied en in delen van de Kempen.

Wallonië
Algemeen, maar zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Wereld
Centraal-Azië, de Kaukasus en Europa, behalve in enige noordelijke en zuidelijke randgebieden. Ingeburgerd in Noord-Amerika en Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten