Dagkoekoeksbloem

Algemeen

De dagkoekoeksbloem bloeit als de lente allang is begonnen, in April tot in September. Maar ook ver daarna nog kan hij nog bloeien. Van de Silenes is dit samen met de Echte koekoeksbloem (Silene/Lychnis flos-cuculi) naar mijn weten de enige paars/lila kleurige. Dus met andere is hij niet mee te verwarren. Hij lijkt ook niet op de rest van de Anjerfamilie (Caryophyllaceae), want daar is hij onderdeel van. Hij zou kunnen lijken op een wilde Anjer, maar die kans is klein aangezien Anjers in Nederland in het wild zeldzaam zijn.

Er komen minstens negen soorten Anjers (Silene) voor in Nederland:

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Verklaring Nederlandse naam

Men dacht dat de bloemen van deze plant zich alleen overdag opende, vandaar de naam Dagkoekkoeksbloem. Er bestaat overigens wel een Avondkoekoeksbloem (Silene latifolia subsp. alba) en een Nachtkoekoeksbloem (Silene noctiflora).

Er zijn twee mogelijke verklaringen voor het woord Koekoek:

  1. De naam koekoek dankt de plant aan het feit dat men dacht dat de koekoek deze plant bezocht en erop spuugde. In werkelijkheid is het koekoeksspog, of -schuim. De schuimcicade (Philaenus spumarius) leeft o.a. op deze plant. De larve van de schuimcicade of spuugbeestje, blaast luchtbellen in zijn eigen afscheidingen en woont erin, verborgen voor aanvallers.
  2. Een andere verklaring is dat de bloei van deze plant samenvalt met de terugkeer van de koekoek.

Een mooi verhaal van de site van Natuurverhalen.nl:

Hoogzomer zijn slootkanten en open plekken in het bos roze gekleurd door een overvloed aan bloemen van ‘gewone’ koekoeksbloemen. Waarom zijn de blaadjes van de ‘echte’ koekoeksbloem zo gerafeld? Heeft de koekoeksbloem iets met de koekoek te maken? Het antwoord op deze vragen is te vinden in deze tragische liefdesgeschiedenis, luister:

Lang geleden woonde aan de rand van een wetering, niet ver van de natte weiden, een mooie, wijze heks, Silene genaamd. Zij hulde zich altijd in prachtige roze en paarse gewaden. Nooit klopten de zieken uit de wijde omgeving tevergeefs aan haar deur.

In die dagen leefde er ook een trotse tovenaar, Cuculus genaamd. Met zijn mooie grote ogen en prachtige hermelijnen mantel verleidde hij menige vrouw. Deze trotse tovenaar kon zelf de stralende ogen van de mooie heks Silene niet weerstaan. Hij viel voor haar liefde en verliet zijn vrouw en kind voor haar. De heks en de tovenaar hadden alleen maar oog voor elkaar en alras kwam uit deze liefde een prachtige dochter voort. Het drietal leek volmaakt gelukkig, tot er een nieuwe vrouw in het leven van de tovenaar verscheen en hij Silene inruilde voor een ander. Zijn dochtertje kwijnde weg zonder de liefde van haar vader.

In grote wijsheid besloot de mooie heks Silene dat deze tovenaar een ramp was voor zijn nageslacht, hij zou nooit meer een kind mogen teleurstellen door zijn onverantwoordelijke gedrag. Ze veranderde hem in een saaie, bruine vogel, die moeizaam door het luchtruim vloog. En om de schande kompleet te maken moest hij de hele dag als een kind zeuren om koekjes “koek koek, koek koek”, zodat in de verre omgeving iedereen hoorde waar die slechte vader zat. Daarom zijn de mensen hem koekoek gaan noemen. Zo zorgde Silene er voor dat iedereen zou weten dat hij een onverantwoordelijke vogel was, die zijn eigen kinderen verliet. Maar om te voorkomen dat de kinderen van de koekoek vaderloos achterblijven, legt de koekoekmoeder sindsdien haar eieren in het nest van een ander vogelpaar dat wel liefdevol voor de opvoeding zal gaan zorgen.

Maar de wijze heks stak de hand ook in eigen boezem. Ze was zo beschaamd dat ze met al haar wijsheid niet had voorzien dat ze een mislukte vader had verleid. Silene veranderde zichzelf in een plant, met roze en paarse bloemen, de kleuren van haar favoriete gewaden.

Op een mooie zomerdag ontdekte de betoverde koekoek Coculus, dat de heks die hem had betoverd, zichzelf ook had veranderd in mooie paarse bloemen. Hij was zo kwaad over zijn eigen lot als lelijke, domme vogel, dat hij de blaadjes van deze roze bloemen kapot trok. Tot vandaag de dag zien we dat de roze bloemen van de ‘echte’ koekoeksbloem gerafeld zijn. En nog steeds spuwt de koekoek, als hij de kans krijgt zijn boosheid op haar. Daarom zien we in de bladoksels van deze bloem vaak het witte spuugschuim van de koekoek zitten, waardoor de mensen deze bloem de koekoeksbloem zijn gaan noemen.

Meer

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

Namen in andere talen

  • English: Red campion, Red catchfly
  • Français: Compagnon rouge, Silène dioïque
  • Deutsch: Rote Lichtnelke, Rotes Leimkraut, Rote Waldnelke, 
  • Espanõl: Doble campeón
  • Italiano: Melandrio rosa
  • Svenska: Rödblära
  • Norsk: Rød jonsokblom
  • Dansk: Dag-Pragtstjerne

Verklaring Buitenlandse namen

Er zijn twee Engelse namen:

  1. Red campion: Rood betekent natuurlijk "rood". Campion betekent "silene". Het is een rode (eigenlijk meer lila achtige) plant uit het geslacht Silene van de Anjerfamilie (Caryophyllaceae).
  2. Red catchfly: Red betekent natuurlijk "rood", alhoewel dit misschien geldt voor sommige cultivars maar in het wild zijn ze echt meer lila. Catchfly betekent "vliegenvanger. Sommige soorten van het geslacht Silene, zoals bijvoorbeeld Silene armeria (Pekbloem) bezitten een kleverige stengel, om vliegjes te vangen. Alhoewel een Silene-soort niet als vleesetende plant te boek staat. Hierdoor is de naam.

Voor de verspreiding van de Dagkoekoeksbloem in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Compagnon rouge: Compagnon betekent "metgezel" en Rouge betekent "rood".

Er zijn drie Duitse namen:

  1. Rote-lichtnelke. Rote betekent natuurlijk "rood", naar de kleur van de bloemen (die trouwens meer lila zijn!). Lichtnelke bestaat uit twee delen. Licht betekent natuurlijk "licht/helder" en Melke  betekent "Anjerfamilie". Lichtnelke is echter een basisnaam. Het woord Licht betekent in dit geval "overdag/in het (zon) licht omdat deze (basis) naam geld voor de Dagkoekoeksbloem (Silene dioica), in tegenstelling tot de Avondkoekoeksbloem (Silene latifolia subsp. alba) en de Nachtkoekoeksbloem (Silene noctiflora). De Dagkoekoeksbloem heet ter onderscheid Rote lichtnelke, de Avondkoekoeksbloem Weiße lichtnelke. en de Nachtkoekoeksbloem Acker-lichtnelke
  2. Rotes Leimkraut: Rote betekent weer "rood" en Leimkraut betekent "lijmkruid" Dit wordt uitgelegd bij de Duitse naam bij Blaaskruid.
  3. Rote Waldnelke: Rote betekent weer "rood" Het woord Rote Waldnelke bestaat uit twee delen. Wald betekent "bos". Bos zegt meestal dat de plant behoefte heeft aan schaduw om te groeien. Nelke verwijst weer naar de Anjerfamilie.

De Spaanse naam is Doble campeón: Doble betekent "dubbel" en Campeón is de Spaanse benaming voor Silene. Met dubbele silene wordt bedoeld dat deze plant zowel mannelijk als vrouwelijke delen heeft. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

De Italiaanse naam is Melandrio rosa. De naam Melandrium heeft Plinius bedacht. Het komt van de Griekse woorden Melas dat "zwart" betekent en Drys dat "eik" betekent, dus totaal "zwarte eik". Welke plant hiermee bedoeld werd is niet nader te definiëren. Rosa betekent natuurlijk "roos", misschien vanwege het uiterlijk van de bloem.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Rödblära: Dit woord bestaat uit twee delen. Röd betekent "rood". Eigenlijk komt Blära uit het Oudnoorse bladert en betekent  "enigszins opgeblazen". Dit woord laat goed zien hoe deze rode Silene er uit zien.

Voor de verspreiding van Dagkoekoeksbloem in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Rød jonsokblom: Deze naam bestaat uit drie delen. Rød betekent "rood", min of meer (hij is eigenlijk paars, maar Rode klaver is ook niet rood), de kleur van de bloem. Jonsok betekent "mid zomer (feest)". Op deze dagen, 23 en 24 Juni is er in Scandinavië zowel overdag als s'nachts licht (de zon gaat dan niet onder). Dit is ook het hoogtepunt van de bloei van deze plant. En natuurlijk Blom "bloem"

De Deense naam is Dag-Pragtstjerne: Dag betekent "dag".  Pragt betekent "glorie/pracht" en Stjerne betekent "ster". Dus Prachtige rode dagster. Een mooie naam voor deze plant.

Ecologie & Verspreiding

Ecologie

Bodem
Zonnige tot meestal licht beschaduwde plaatsen op vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke, vaak kalkhoudende, humeuze, zandige grond (zand, leem en laagveen).

Groeiplaats
Bossen (lichte loofbossen, parkbossen), bosranden (zomen), struwelen, hakhoutbosjes, houtwallen, heggen, kapvlakten, waterkanten (slootkanten), grasland (hooiland), bermen, zeeduinen, en ruigten.

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar vrij zeldzaam in de kleigebieden van Zeeland, Groningen en Fryslân en in het Waddengebied.

Vlaanderen
Algemeen, maar zeer zeldzaam in de Polders.

Wallonië
Algemeen.

Wereld
Oorspronkelijk uit koude en gematigde streken in Noord-, West- en Midden-Europa tot in Centraal-Azië. Elders ingeburgerd (koel-gematigde, vochtige gebieden).

Verspreiding Dagkoekoeksbloem

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten

Foto's