Dennenorchis (Goodyera repens)

De verklaring voor "Dennen" is een beetje kort door de bocht. Bij Ecologie & Verspreiding gaat een uitgebreidere uitleg. De Dennenorchis lijkt veel op de Herfstschroeforchis (Spiranthes spinalis). Deze heeft echter een kruipende wortelstok in plaats van wortelknollen. Iets wat je niet moet controleren bij een zeldzame orchis. De eironde bladeren met een spitse top staan net als bij de herfstschroeforchis in een wortelrozet, maar zijn tijdens de bloei niet afgestorven, en de nerven zijn met elkaar verbonden door opvallende haakse dwarsnerven. De bloemen van de dennenorchis zijn bezet met haren. De Dennenorchis bloeit in Juli en Augustus.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De Dennenorchis heet zo vanwege de voorkeur te bloeien bij dennenbomen. Maar dan wel dennen met een dikke moslaag om zich heen, een zogenaamd mosbos.

De naam Orchis komt van het Griekse όρχις en betekent "testikel/teelbal". Het woord Orchis werd voor het eerst gebruikt door de Griekse filosoof en botanicus Theophrastus (371/372 - 287/286 v.Chr.) in zijn boek De historia plantarum (Dit betekent "De natuurlijke geschiedenis van planten"). Testikel/teelbal omdat veel planten uit de Orchis familie twee wortelknollen hebben. Deze knollen lijken op testikels.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Dinnekaaiblom
• English: Creeping Lady's-tresses, Lesser Rattlesnake Plantain, Dwarf Rattlesnake Plantain
• Français:Goodyère rampante
• Deutsch: Netzblatt
• Espanõl: ?
• Italiano: Godiera
• Svenska: Knärot. 
• Norsk: Knerot. 
• Dansk: Knærod.

Er zijn drie Engelse namen:

1. Creeping Lady's-tresses: Creeping betekent "kruipende".  Lady's-tresses betekent "dames-haarlokken/vlechten ". De bloemen van deze plant kruipen als het ware in de vorm van een haarlok/vlecht langs de stengel.
2. Lesser Rattlesnake Plantain: Lesser betekent "minder/kleiner". Rattlesnake betekent "ratelslang". Plantain betekent "weegbree". Deze Orchis is over het algemeen kleiner dan Goodyera tesselata of misschien Goodyera pubescens, beide genoemde Orchissen hebben geen Nederlandse naam. Maar grootte is nu niet bepaald een goed determinatie kenmerk. Op de bladeren van deze plant is een netwerk/patroon te zien van witte banen die met enige fantasie te vergelijken is met de huid van een (ratel)slang. Het zou natuurlijk ook kunnen  zijn dat de plant zijn naam te danken heeft aan het feit dat het lijkt og er een (ratel) slang om de stengel omhoog kruipt, net als bij een esculaap (artsenteken, het symbool van Asklepios (Latijns= Aesculapius), de Griekse god van de geneeskunde). De bladeren zelf hebben ongeveer dezelfde vorm als die van Grote weegbree (Plantago major).
3. Dwarf Rattlesnake Plantain: Dwarf betekent "dwerg" Rattlesnake Plantain wordt al in de tweede naam uitgelegd. Het is dus de dwerg/kleinere variant van een Goodyera.

Voor de verspreiding van de Dennenorchis in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Goodyère rampante. Goodyère is de Franse benaming voor de eerste wetenschappelijke naam. Rampante komt van Ramper en betekent "kruipen".

De Duitse naam is Kriechendes netzblatt. Dit betekent  "kruipend netwerkblad". Deze naam refereert aan de omhoog kruipende bloemen (zie Engelse naam en het netwerkpatroon op de bladeren van deze plant.

Voor de verspreiding van Dennenorchis in Duitsland zie deze kaart.

Voor de verspreiding van Dennenorchis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn wel waarnemingen in Spanje.

De Italiaanse naam is Godiera. Dit is de Italiaans benaming voor Goodyera, het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben. 

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Knärot/Knerot/Knærod. Knä/kne/ Knæ betekent "knie". Rot betekent "wortel". De wortels (rhizomen) van deze plant vormen een horizontaal stelsel (dus geen verticale penwortel bijv.) en als een soort "kniegewricht" groeit hierop de horizontale stengel (plant).

Voor de verspreiding van Dennenorchis in Zweden zie deze kaart.

Ecologie

Bodem
Beschaduwde plaatsen op droge tot vochtige, voedselarme, meestal zure grond. Dennenorchis wortelt in half-verteerd naaldenstrooisel. Goed doorluchte grond (zand en lemig zand).

Groeiplaats
Bossen (dennenbossen en andere mosrijke naaldbossen) en zeeduinen (duinvalleien en soms onder berken of kraaihei in de duinen en in jeneverbesstruweel). Dennenorchis komt voor in voedselarme, iets vochtige dennenbossen. Vooral in dennenbossen met een slecht ontwikkelde struiklaag komt de soort voor. Vaak kenmerkt de vegetatie zich door een dikke moslaag. De kruidlaag bedekt weinig van de bodem en bestaat onder andere uit Zandzegge, Gewoon struisgras en Eikvaren. Zodra de kruidlaag zich verder ontwikkelt en er ook een struiklaag ontstaat zijn de omstandigheden voor Dennenorchis minder gunstig geworden en verdwijnt de soort.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam op de Waddeneilanden en in de duinen bij Schoorl. Zeer zeldzaam in Drenthe, Zuidoost-Fryslân, Midden-Nederland en Noord-Brabant. Vroeger ook in het oosten van het land en in de kalkrijke duinen. De soort komt sinds 1880 voor in Nederland.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam in de Kempen. Voor het eerst gevonden in 1942.

Wallonië
Vrij zeldzaam in de zuidelijke Ardennen en zeldzaam tot zeer zeldzaam in het Maasgebied. Voor het eerst gevonden in 1902.

Wereld
Gematigde en koudere streken op het noordelijk halfrond. In zuidelijkere gebieden voornamelijk in gebergten.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten