Algemeen
Door de apart gevormde kroonbladen en de lange uitstekende meeldraden is Groot heksenkruid niet te verwarren met enig andere soort. Of het moet het broertje/zusje Klein heksenkruid (Circaea intermedia) zijn. Maar deze is zeer zeldzaam ((een steriele bastaard van Circaea alpina x lutetianaen) en maar op een paar plekken in Nederland waargenomen. Persoonlijk vind ik de vruchten en de stengels (niet de bladstelen maar wel de hoofdstengels en bloemstelen) die bezet zijn met klierharen van dit plantje een opvallende verschijning.
Een klierhaar van een plant is een haar die stoffen kan uitscheiden, zoals etherische olie. Ze hebben een dicht cytoplasma en veel mitochondriën. Het is een uitgroeisel van de epidermis en kan bestaan uit een enkele cel maar kan ook meerdere cellagen hebben en verschillende vormen hebben.
De klierharen hebben de volgende functies:
- Voorkomen van insectenschade van bijvoorbeeld bladluizen door afscheiding van een kleverige vloeistof, zoals bijv. bij Kleverige ogentroost (Parentucellia viscosa).
- Vangen van insecten door afgifte van een kleverige vloeistof waardoor deze gevangen worden om als voedsel te dienen zoals bijv. bij Ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia).
- Verspreiden van de vruchten en zaden door uitscheiding van een kleverige vloeistof, waardoor ze aan dieren blijven plakken, zoals bijv. bij Kruipend stalkruid/Kattendoorn (Ononis spinosa subsp. procurrens/Spinosa).
En inderdaad samen met Klein heksenkruid zijn dit de twee enige Heksenkruid (Circaea) soorten die in Nederland in het wild voorkomen. Groot heksenkruid bloeit in Juni tot en met September.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Nederlandse naam
De Nederlandse naam is terug te voeren op een oud bijgeloof dat beweerde dat, wie de plant in het bos aantrof, er zeker van kon zijn dat heksen hem/haar op een dwaalspoor zouden brengen, of al hadden gedaan.
Meer
Zie ook de wetenschappelijke verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Heksekrûd
- English: Enchanter's-nightshade
- Français: Circée de Paris, Herbe des sorcieres
- Deutsch: Gewöhnliches Hexenkraut
- Espanõl: Hierba de San Simón
- Italiano: Erba maga comune
- Svenska: Stor häxört
- Norsk: Stortrollurt
- Dansk: Dunet Steffensur
Verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Enchanter's-nightshade. Dit betekent "toverende-nachtschade". Het woord toverende is eigenlijk het zelfde als de Nederlandse naam, Heksenkruid. De naam Nachtschade is gegeven omdat Nachtschade en Heksenkruid waarschijnlijk zijn verwisseld in het verleden. In oude kruidenboeken sprak men vaak over kleverige bessen maar het waren de harige vruchten van deze plant.
Voor de verspreiding van Groot heksenkruid in Engeland zie deze kaart.
Er zijn twee Franse namen:
- Circée de Paris: Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.
- Herbe des sorcieres: Dit betekent "kruid van de tovenaars".
De Duitse naam is Gewöhnliches Hexenkraut. Dit betekent "gewoon heksenkruid.
Voor de verspreiding van Groot heksenkruid in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is Hierba de San Simón. Dit betekent natuurlijk "kruid van San Simon". Maar waarom deze plant zo heet is mij onbekend.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Erba maga comune. Dit betekent "gewoon kruid van de heks".
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse naam is Stor häxört. Dit is de Zweedse benaming voor de Nederlandse naam. Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".
Voor de verspreiding van Groot heksenkruid in Zweden zie deze kaart.
De Noorse naam is Stortrollurt. In Noorwegen heet deze plant "groot trollenkruid". Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".
De Deense naam is Dunet Steffensur. Dunet betekent "donzige", naar de harige vruchten. Sur betekent "kruid" en Steffen komt van de gekerstende naam van de plant. De Druïden beschouwden de plant als heilig en Sint Stefanus, beschermheilige der paarden "had ook enkele trekken van den een of anderen Germaanschen god" (zo schreef men). De naam is dus overgenomen. Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid".
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Beschaduwde tot vaak halfbeschaduwde plaatsen op vochtige tot vrij natte, matig voedselrijke tot voedselrijke, vrij stikstofrijke, humusrijke en vaak kalkhoudend, liefst lemige grond (leem, zand, zavel, klei en mergel).
Groeiplaats
Bossen (loofbossen, bronbossen, hoogste delen van wilgenbossen, parkbossen, grienden en langs bospaden), struwelen, kreupelhout, heggen, hakhoutbosjes, zeeduinen (binnenduinrandbossen) en bij buitenplaatsen.
Verspreiding
Nederland
Vrij algemeen in Zuid-Limburg, in Twente, in de Achterhoek, in het rivierengebied en langs de binnenduinrand in de Hollandse en Zeeuwse duinen. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.
Vlaanderen
Vrij algemeen. Het meest in de Leemstreek.
Wallonië
Vrij algemeen in Brabant en ten zuiden van de lijn Samber en Maas.
Wereld
Europa (noordelijk tot in Zuid-Scandinavië), in sommige berggebieden in West- en Midden-Azië en zeer zeldzaam in Noordwest-Afrika. In Noord-Amerika komt dit var. canadensis voor.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Groot heksenkruid
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
