Hemelsleutel (Hylotelephium telephium)

Hemelsleutel bloeit in Juli tot en met September.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 5 soorten Vetkruiden (Sedum) in het wild voor in Nederland:

• Hemelsleutel (Hylotelephium/Sedum telephium subsp. telephium) - Algemeen
• Muurpeper (Sedum acre) - Algemeen
• Wit vetkruid (Sedum album) - Algemeen/ingezaaid
• Tripmadam (Sedum reflexum/rupestre) - Vrij zeldzaam/ingezaaid
• Zacht vetkruid (Sedum sexangulare) - Vrij zeldzaam/verwilderd

Er bestaan alleen enkele volkslegenden voor de verklaring van de naam Hemelsleutel:

1. Zo zou Sint-Petrus zijn sleutelbos aan de hemelpoort verloren hebben en op de plaats waar de sleutels vielen, ontstond de plant. Dit verhaal is ook bekend bij de verklaring van het woord Sleutelbloem. Bijvoorbeeld de Slanke sleutelbloem.
2. In sommige streken werd een bundeltje van deze planten als sieraard tegen het plafond of een binnenmuur met de wortels naar omhoog gehangen. Als men dan rond de wortels klei aanbracht en die nat hield, bogen er bloemknoppen naar boven – “naar de hemel” – en liepen ze uit en vandaar zou de naam Hemelsleutel komen.
3. Nog een andere verklaring is dat de bloemen de baard vormen van een grote sleutel waarmee de hemelpoort geopend kan worden.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Swiden himellof
• English: Orpine
• Français: Orpin reprise
• Deutsch: Purpur-Fetthenne
• Espanõl: ?
• Italiano: Borracina maggiore 
• Svenska: Kärleksört, Purpurfetblad
• Norsk: Smørbukk
• Dansk: Almindelig Sanct Hansurt

De Engelse naam is Orpine. Dit is een algemene naam voor het geslacht Sedum (Vetkruiden) waar Hemelsleutel onderdeel van uit maakt. Orpine is afgeleid van Orpiment of Auripigmentum. Aurus (Latijn) betekent "goud" en Pigmentum (Latijn) betekent "kleurstof", vanwege de gouden glans van het mineraal arseen sulfide. Als gele verfstof was het ook bekend onder de naam Operment. Meestal is een Sedum geel van kleur vandaar deze (algemene) naam.

Voor de verspreiding van Hemelsleutel in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Orpin reprise. De naam Orpine wordt bij de Engelse naam uitgelegd. De naam Reprise betekent "hervatten". De plant heeft dikke stengelbladeren e.d., zoals elke Sedum, dus hij kan veel kou en vocht hebben. Maar als deze Sedum alsnog bovengronds afsterft "hervat" de plant in het voorjaar de groei. Zo ontstaat een dikke pol.

De Duitse naam is Purpur-Fetthenne. Dit betekent "paarse-vette kip".Veel planten uit het geslacht Sedum heten Fetthenne. Dit betekent letterlijk "vetkip". Die vette kip is een (voor sommige ondankbare/vreemde) algemene naam voor het geslacht Sedum. Het vette is een vergelijking met de vlezige plant. Sedums zijn succulenten. Dat wil zeggen dat zij water in hun bladeren kunnen opslaan. De naam vóór het woord Fetthenne geeft aan om welke soort Sedum het gaat. De Hemelsleutel (Hylotelephium telephium subsp. telephium) heet bijv. purpur-Fetthenne. 

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik  de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Borracina maggiore. Wat Borracina betekent is mij onbekend. Als je Borracina in Google opzoekt vind je vaak dat Borracina "muurpeper" betekent. Eigenlijk klopt dit wel want Hemelsleurtel behoort tot dezelfde familie. Muurpeper (Sedum acre) heet bijv. Borracina acre. Maggiore betekent "grotere". Meestal is dit ter onderscheid. Maar in dit geval klopt het wel. Het is een beduidend grotere Sedum.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Kärleksört: Kärle betekent "liefde" en Ört is de Scandinavische term voor "kruid". Dus "liefdeskruid" Dit komt uit een oude traditie die zegt dat m.b.v. Hemelsleutel verschillende liefdesaffaires waren te voorspellen..

Voor de verspreiding van Hemelsleutel in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Smørbukk. Ook deze naam verwijst naar het "vette" karakter van de plant. Buttercup of Butterball ( Noors : Smørbukk , letterlijk "Butter-buck") is een Noors sprookje verzameld door Asbjørnsen en Moe . Buttercup wordt zo genoemd omdat hij "mollig en vet, en dol is op goede dingen"

De Deense naam is Almindelig Sanct Hansurt. Almindelig betekent "algemeen". De naam Sancthans verwijst naar de avond op 23 Juni dat de verjaardag van Johannis de Baptist wordt gevierd. Door op die avond deze plant te plukken was men in staat huwelijken, geboortes e.d te voorspellen.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot halfbeschaduwde plaatsen op vrij droge tot vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, niet of weinig bemeste, matig zure tot kalkrijke (basische) grond (zand, leem, lichte klei en zavel).

Groeiplaats
Bermen, grasland (met name op perceelsranden en slootkanten), rivierdijken, kanaaldijken, langs spoorwegen (spoordijken), bossen (lichte bossen), struwelen, bosranden, heggen (kalkrijke zomen) en zeeduinen (binnenduinen).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen op de hogere zandgronden, in Zuid-Limburg en in de Zeeuwse en Hollandse duinen, vrij zeldzaam in laagveengebieden en Zeeland, zeldzaam in kleigebieden en zeer zeldzaam in het Waddengebied en Flevoland.

Vlaanderen
Vrij algemeen, maar zeer zeldzaam in de Polders.

Wallonië
Vrij algemeen.

Wereld
Gematigde en koele streken in Europa en Azië. Ingeburgerd in Noord-Amerika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten