Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris)

Jakobskruiskruid vormt het hoofdvoedsel voor de zebrarups, de larve van de Sint-jacobsvlinder (Tyria jacobaea). De rupsen van deze vlinder zijn aangepast aan het eten van Jakobskruiskruid en zijn dus niet gevoelig voor vergiftiging door pyrrolizidine-alkaloïden. Deze giftigheid wordt echt op heel veel sites beschreven dus besteed ik daar geen aandacht meer aan. Als er toch iets gelezen moet worden over giftigheid/nut of economisch belang lees dan deze site (Engels). Bij de paragraaf Planten in het nieuws staan nog 2 berichten over Jacobskruiskruid. Deze plant is niet kieskeurig wat betreft de bodemsamenstelling. Hij komt dan ook bijna overal voor (zie verspreidingskaartje) maar heeft de voorkeur voor armere grond met veel open ruimte. 

Jakobskruiskruid is de nationale bloem van het eiland Man, het wordt daar Cushag genoemd, naar Josephine 'Cushag' Kermode (1852-1937), een dichteres van het eiland. Zij schreef het volgende gedicht over de plant:

The Cushag

Now, the Cushag, we know,
Must never grow,
Where the farmer's work is done.
But along the rills,
In the heart of the hills,
The Cushag may shine like the sun.
Where the golden flowers,
Have fairy powers,
To gladden our hearts with their grace.
And in Vannin Veg Veen,
In the valleys green,
The Cushags have still a place.

 Jakobskruiskruid is de nationale bloem van het eiland Man, het wordt daar Cushag genoemd. Jacobskruiskruid bloeit in Juni tot en met Oktober.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 11 soorten Kruiskruiden (Senecio) in Nederland in het wild voor:

• Bezemkruiskruid (Senecio inaequidens) - Algemeen
• Boskruiskruid (Senecio sylvaticus) - Algemeen
• Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris/Senecio jacobaea) - Algemeen
• Klein kruiskruid (Senecio vulgaris) - Algemeen
• Kleverig kruiskruid (Senecio viscosus) - Algemeen
• Moerasandijvie (Tephroseris palustris/Senecio congestus) - Algemeen
• Moeraskruiskruid (Senecio paludosus) - Vrij zeldzaam
• Rivierkruiskruid (Senecio fluviatilis/sarracenicus) - Zeldzaam
• Schaduwkruiskruid (Senecio ovatus) - Zeldzaam
• Viltig kruiskruid (Jacobaea erucifolia/Senecio erucifolius) - Algemeen
• Waterkruiskruid (Jacobaea aquatica/Senecio aquaticus) - Algemeen

Met Jacob wordt Sint Jacob bedoeld. Het hoogtepunt van de bloei is op de verjaardag (25 juli) van deze heilige.

De naam kruiskruid zou te verklaren zijn door het kruisgewijs staan van de bladeren,. Maar over het algemeen is men het ermee eens dat dit een gehoorfout is. De naam komt eigenlijk van de Duitse naam Kreuzkraut wat grijskruid (Senecio) betekent. Omdat de bloemen spoedig na het bloeien zaden vormen waaraan zich grijs zaadpluis bevindt die het geheel een grauw en vergrijsd aanzien geeft.

Zie de wetenschappelijke  verklaring.

• Frysk: Jabikskrúswoartel
• English: Common ragwort
• Français: Séneçon jacobée
• Deutsch: Jakobs-Greiskraut
• Espanõl: Hierba de santiago
• Italiano: Senecione di San Giacomo
• Svenska: Stånds
• Norsk: Landøyda
• Dansk: Eng-Brandbæger

De Engelse naam Common ragwort. Common betekent natuurlijk "gewoon". Het is een veel voorkomende plant die echt overal kan worden waargenomen. Ragword is een Engelse benaming voor een Kruiskruid-soort. Rag betekent "vodde", verwijzend naar de vaak smalle kroonbladen van de bloem. Wort is de algemene benaming in Engeland voor "kruid".

Voor de verspreiding van Jakobskruiskruid in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Séneçon jacobée. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Jakobs-Greiskraut. Dit betekent "Jacobs grijskruid". Het is een Duitse vertaling van de andere wetenschappelijke naam, Senecio jacobaea.

De Spaanse naam is Hierba de santiago. Hierba betekent "kruid". Santiago is de Spaanse evenknie van Sint Jacob.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Senecione di San Giacomo. Dit is de Italiaanse benaming voor de volledige tweede wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse Stånds. Dit betekent "staande". Hiermee wordt bedoeld  dat deze plant erg opvallend omhoog groeit. Hij staat erg rechtopstaand in het veld. Net zoals bijv. Kale jonker (Cirsium palustre) waar hij trouwens absoluut geen familie van is.

Voor de verspreiding van Jakobskruiskruid in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Landøyda. De exacte betekenis is mij onbekend.

De Deense naam is Eng-Brandbæger. Dit betekent letterlijk "weide-vuurkorf". Dit woord heeft dus betrekking op de groeiplaats en op het uiterlijk van de kelkbladen. Het woord Brandbaeger is een algemeen Deens woord dat gebruikt wordt om een Senecio soort aan te duiden. Bijna alle Senecio-soorten hebben de puntige schutbladen van de bloemkorf (de "beker" waar de bloem in zit) een zwart "aangebrand" uiteinde.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot soms licht beschaduwde, open (pionier) tot gazige plaatsen op droge tot matig vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure tot kalkrijke grond (zand, leem, löss, mergel, zavel en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Grasland, bermen, langs zandpaden, zeeduinen, langs spoorwegen (spoorbermen en spoorwegterreinen), dijken (kanaaldijken en rivierdijken), haventerreinen, industrieterreinen, in de voegen van bestrating, plantsoenen, braakliggende grond, akkers (akkerranden), bossen (langs bospaden), bosranden, doornheggen en afgravingen.

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar minder algemeen in laagveengebieden, het noordelijk zeekleigebied en in het noordoosten van het land. De soort heeft zich de afgelopen periode echter sterk uitgebreid in het noordoosten.

Vlaanderen
Algemeen.

Wallonië
Algemeen, maar zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Wereld
Gematigde streken in Europa en Azië (niet in het uiterste noorden en zuiden), oostelijk tot in Midden-Azië. Ingeburgerd in Australië, zuidelijk Afrika en Noord- en Zuid-Amerika.

Toch iets over die giftigheid!

Nog een verhelderend bericht over de toename van deze plant.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten