Kleine lisdodde (Typha angustifolia)

Lisdodde hoort bij het Nederlandse waterlandschap. Eigenlijk mag de plant niet ontbreken en moet een rietkraag voorzien zijn van deze meer dan 2 meter hoge Rietsigaar, zoals Lisdodde vaak word genoemd. In het buitenland wil de naam Cattail nog wel eens voor komen. Gelukkig hebben wij deze verwarrende naam, Kattenstaart is al aan een andere plant vergeven (Grote kattenstaart (Lythrum salicaria)), niet overgenomen. Lisdodde had vroeger, gezien de lange stengels en grote "'sigaren', diverse praktische functies. Tegenwoordig word Lisdodde meestal alleen gebruikt als sierplant. Alhoewel de laatste tijd de bouwwereld andere functies ziet voor de plant, o.a. als isolatie toepassing. Naast de Grote lisdodde (Typha latifolia) is dit de enige soort Lisdodde (Typha) die in Nederland in het wild voor komt.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Hoe komt een Nederlandse naam tot stand?

Niet de plant zelf maar de aar is kleiner dan de Grote lisdodde. Makkelijk om te onthouden is dat er bij deze plant een kleine uitsparing zit tussen het eind van de mannelijke aar en het begin van de vrouwelijke aar.

De naam lisdodde bestaat ui "lis"en "dodde". "lis heeft betrekking op de vorm van het blad. Deze lijkt op die van de Gele lis. Dodde kom van "propachtig/dikte en verwijst naar de vorm van de bloeiwijze.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Lytse tuorrebout
• English: Lesser Bulrush, narrowleaf cattail
• Français: Massette à feuilles étroites
• Deutsch: Schmalblättriger Rohrkolben
• Espanõl: ?
• Italiano: Lisca a foglie strette
• Svenska: Smalbladigt kaveldun
• Norsk: Smalt dunkjevle
• Dansk: Smalbladet Dunhammer

Er zijn twee Engelse namen:

1. Lesser Bulrush: Dit betekent "kleinere bulrush. Rush is de algemene naam in Engeland voor planten die groeien in moerassige gebieden en stijve bladeren en holle stengels bezitten. In het Nederland zijn dit vaak Russen (Juncus) bijvoorbeeld de Pitrus. Volgens een Engels etymologisch woordenboek is de oorsprong van het woord bul of bull onbekend.
2. Narrowleaf cattail: Narrowleaf betekent "smalbladig". In tegenstelling tot de Grote lisdodde (Typha latifolia) zijn de bladeren van deze plant iets smaller. Cattail betekent "kattenstaart". Het grappige is dat wat in Nederland de Grote kattenstaart (Lythrum salicaria) is in Engeland een heel andere naam heeft. Wat mij betreft is de naam Kattenstaart voor deze plant meer terecht. Vooral in de herfst krijgen Lisdoddes een pluizig uiteinde dat veel weg heeft van een kattenstaart.

Voor de verspreiding van Kleine lisdodde in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Massette à feuilles étroites. Massette betekent "voorhamer/sledgehamer".  À feuilles betekent "met bladeren en Étroites betekent "smalle", dus "met smalle bladeren. Dit heeft alles te maken met het uiterlijk. De complete plant met het cylindrische vruchthoofd heeft iets weg van de voorhamer.

De Duitse naam is Schmalblättriger Rohrkolben. Schmalblättriger betekent "smalbladige". Rohrkolben betekent "riet bloeikolf".

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is  Lisca a foglie strette. Dit betekent "Lis met versmalde bladeren".

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Smalbladigt kaveldun. Dit betekent "smalbladig vruchthoofd".Met smalbladig worden de smalle stengelbladeren van Kleine lisdodde bedoeld. De meters lange smalle bladeren zijn 3-10 mm breed en veel smaller dan die van de Grote lisdodde, die 1-2 cm breed zijn. Kavel verwijst naar de cylindrische vruchthoofd van alle Lisdoddes en Dun verwijst naar de pluizige vruchten die met de bloei van dit vruchthoofd afvallen en wegwaaien.

Voor de verspreiding van Kleine lisdodde in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Smalt dunkjevle. Letterlijk betekent dit "smalle dons deegroller". Natuurlijk is dit een beetje een vreemd woord maar het geeft prima weer hoe de plant er uit ziet, brede bladeren, een zacht (zeker na de bloei!) cylindrisch vruchthoofd.

De Deense naam is Smalbladet Dunhammer. Dit betekent "smalbladige donshamer".

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen in en langs ondiep, matig voedselarm tot voedselrijk, stilstaand of langzaam stromend, zwak zuur tot licht kalkhoudend, zoet, zelden zwak brak water met een vaak organische tot venige bodem.

Groeiplaats
Waterkanten en water (kanalen, brede sloten en petgaten), zeeduinen (langs duinplassen), moerassen (moerasvarenrietland, jong veenmosrietland, kleine, ondiepe plassen met veel drijftillen en oude rivierlopen) en zelden in bossen (moerasbossen).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen. Het meest in het westen en noorden van het land, in laagveengebieden en het rivierengebied. Vrij zeldzaam in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Vrij algemeen in de Polders en de Kempen. Elders zeldzamer, maar zeldzaam in de Leemstreek.

Wallonië
Vrij algemeen in Brabant. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wereld
Gematigde streken op het noordelijk halfrond, echter maar weinig in het Pacifische gebied. Een nauw verwante soort groeit in de tropen en de subtropen.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten