Stalkaars (Verbascum densiflorum)

Je kan aan het verspreidingskaartje goed zien dat deze plant graag groeit op kalkrijke bodem. O.a langs de kust en in Limburg. Stalkaars is een enorme plant (soms wel 3 meter!) met heel veel bloemen. Rembert Dodoens beschreef deze plant al als een nuttig vanwege zijn medicinale gebruik. Vanwege de slijmstoffen en de saponine worden de bloemen onder meer bij hoest gebruikt. In deze tabel van het forum van waarnemingen.nl word duidelijk het verschil uitgelegd tussen de Zwarte toorts, Stalkaars en een kruising tussen deze twee soorten. Stalkaars bloeit in Juli tot en met Oktober.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 6 soorten Verbascum soorten in het wild voor in Nederland:

• Mottenkruid (Verbascum blattaria) - Vrij zeldzaam
• Stalkaars (Verbascum densiflorum) - Algemeen
• Melige toorts (Verbascum lychnitis) - Zeldzaam
• Zwarte toorts (Verbascum nigrum) - Algemeen
• Keizerskaars (Verbascum phlomoides) - Algemeen
• Koningskaars (Verbascum thapsus) - Algemeen 

In het verleden werd de stugge stengel van de plant door boeren in de teer of hars gedoopt om als fakkel te dienen om de stal te verlichten. Dit is ook de verklaring voor het regelmatig terugkerende woord Kaars dat vaak voorkomt bij de Verbascum familie. 

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Wolkrûd
• English: Dense-flowered Mullein
• Français: Molène faux-bouillon-blanc
• Deutsch: Großblütige Königskerze
• Espanõl: ?
• Italiano: Verbasco densifloro/Verbasco falso-Barbasso
• Svenska: Ölandskungsljus
• Norsk: Prydkongslys
• Dansk: Uldbladet Kongelys

De Engelse naam is Dense-flowered Mullein. Dit is een combinatie van de Engelse benaming van het tweede deel van de wetenschappelijke naam en het woord Mullein. De algemene Engelse naam voor een Verbascum soort is Mullein.  Er zijn twee mogelijke verklaringen voor dit woord:

1. De naam komt van het Latijnse Mollis wat "zacht" betekent. Alle Verbacumsoorten hebben een zachte harige stengel en zachte harige bladeren.
2. De naam is gerelateerd aan het Oud latijnse Malandrium. Hiermee wordt Malanders bedoeld, een veeziekte waarvoor Mullein een remedie voor was.

Voor de verspreiding van Stalkaars in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Molène faux-bouillon-blanc. Het woord Molène wordt hierboven uitgelegd. Het woord Faux betekent "vals" om te benadrukken dat het hier niet gaat om de echte Koningskaars (Verbascum thapsus). Het woord Bouillon is afgeleid van het (oud) Latijnse Bugillo wat Toorts betekent en Blanc betekent "wit" vanwege de witte donsige haren op blad en stengel.

De Duitse naam is Großblütige Königskerze. Dit betekent "grootbloemige koningkaars". Elke Verbascumsoort in Duitsland heeft de naam Köningskerze in zich. De vertaling, Koningskaars, laat weinig tot de verbeelding over.

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Verbasco densifloro of Verbasco falso-Barbasso. Of de Italiaanse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam wordt gebruikt of de naam "valse toorts/koningskaars". Dit wordt uitgelegd bij de Franse naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Ölandskungsljus. Deze naam is deels gelijk aan de Nederlandse naam voor Koningskaars. Kungsljus is het ook het Zweedse woord voor een Verbascumsoort. Elke Toorts heeft in Zweden Kungsljus in de naam. Öland is een Zweeds eiland in de Oostzee waar deze plant voor het eerst (in Zweden) is gedetermineerd in 1814.

Voor de verspreiding van Stalkaars in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Uldbladet Kongelys. Dit betekent "wolbladige koningskaars".

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op droge, matig voedselarme, kalkrijke, verstoorde grond (rivierzand, duinzand, zavel, mergel en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Rotsachtige plaatsen, zeeduinen, ruigten (kalkrijke ruigten), tussen straatstenen, kapvlakten, rommelplekken in houtwallen, steile kanten, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), haventerreinen, industrieterreinen, afgravingen (zandgroeven), braakliggende grond, bermen (open plaatsen) en grasland (ruige, begraasde kalkhellingen).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen  in het rivierengebied en in de Hollandse duinen. Elders zeldzamer. Niet in grote delen van Noord-Nederland.

Vlaanderen
Vrij zeldzaam in het Maasgebied en in stedelijke omgeving. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wallonië
Vrij zeldzaam in het Maasgebied en in Lotharingen. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wereld
Oorspronkelijk uit Zuidwest-Azië, Marokko en Zuid-, Midden- en Oost-Europa. Elders soms ingeburgerd.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten