Voorjaarsganzerik (Potentilla verna/Potentilla tabernaemontani)

Wat meteen opvalt is dat Voorjaarsganzerik helemaal niet zo algemeen is. De voorkeur van de plant gaat toch uit naar een zanderige/kalkhoudende grond en die is niet veel aanwezig in Nederland. Doordat deze Ganzerik in de zon in het droge zand staat moet er vocht vastgehouden worden. Dit gebeurt door de beharing op de stengels en bladeren. De naam zegt het al, Voorjaarsganzerik bloeit al in Maart tot en met Juni.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen minstens 13 soorten Ganzerik (Potentilla) in het wild voor in Nederland:

• Aardbeiganzerik (Potentilla sterilis) - zeldzaam
• Kruipganzerik (Potentilla anglica) - algemeen
• Liggende ganzerik (Potentilla supina) - vrij zeldzaam
• Middelste ganzerik (Potentilla intermedia) - vrij zeldzaam
• Noorse ganzerik (Potentilla norvegica) - vrij zeldzaam
• Rechte ganzerik (Potentilla recta) - vrij zeldzaam
• Schijnaardbei (Potentilla indica) - algemeen
• Tormentil (Potentilla erecta) - algemeen
• Vijfvingerkruid (Potentilla reptans) - algemeen
• Viltganzerik (Potentilla argentea) - algemeen
• Voorjaarsganzerik (Potentilla verna/Potentilla tabernaemontani) - zeldzaam
• Wateraardbei (Comarum palustre /Potentilla palustris) - algemeen
• Zilverschoon (Potentilla anserina) - algemeen

Het woord Voorjaars wordt hierboven uitgelegd.

Het woord Ganzerik is afgeleid van het Hoogduitse Gänserich, Het betekend mannetjes gans/eend. De plant diende waarschijnlijk als vogelvoer n.a.v. de vorm van de kroonblaadjes. Deze lijken op de poten van een gans/eend.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring

• English: Spring Cinquefoil
• Français: Potentilla tabernaemontani
• Deutsch: Frühlings-Fingerkraut
• Espanõl: ?
• Italiano: Cinquefoglia di Tabernemontano
• Svenska: Småfingerört
• Norsk: Småmure
• Dansk: Vår-Potentil

De Engelse naam is Spring Cinquefoil Dit betekent "voorjaarsganzerik". Veel leden van de Potentilla-familie (Ganzeriken) heten in Engeland Cinquefoil. Cinque komt van het Latijnse Quinct en betekent "vijf". Foil betekent "blad". Alhoewel Vijfvingerkruid soms kruist met andere Ganzeriken en dan een extra kroonblad vormt. Het aantal "vingers" wil soms ook wel eens wisselenen, zoals bij deze plant.

De Franse naam is Potentilla tabernaemontani. Potentilla is de Franse benaming voor de tweede volledige  wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Frühlings-Fingerkraut. Dit betekent "voorjaars vingerkruid".

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Cinquefoglia di Tabernemontano. Dit betekent "vijfvingerkruid van Tabernemontano". In Italië heet elke plant uit het geslacht Potentilla (Ganzerik) Cinquefoglia. Cinque komt van het Latijnse Quinct en betekent "vijf". Foglia betekent "blad". Alle Ganzeriken hebben een vijfdelig (vingerig) kroonblad. Het aantal "vingers" wil soms ook wel eens wisselenen als de soort met een andere Ganzerik-soort kruist. Op enkele uitzonderingen na, bijv. Aardbeiganzerik (Potentilla sterilis) en zonder kruising is het stengelblad verdeeld in 5 deelblaadjes. Het woord erna geeft aan om welke soort het gaat. In dit geval Tabernemontana. Dit is de Italiaanse benaming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse naam is min of meer gelijk, Småfingerört/Småmure. Dit betekent "klein vingerkruid/kleine mure. Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid". Het woord Mure is mij onbekend. De plant is inderdaad niet groot vergeleken andere soorten Potentilla. Maar het is slechts één van de kenmerken. In Noorwegen heet elke Potentilla-soort Mure. Dit Mure moet niet gezien worden zoals in het Nederlandse Muur maar eerder als Kruid. Er is geen letterlijke beschrijving/herkomst voor het woord Mure. Vóór het woord Mure staat een woord dat aangeeft om welke soort het gaat. In dit geval dus Små.

De Deense naam is Vår-Potentil. Vår betekent "lente" dus voorjaar. Potentil is de Deense benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam.

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen op droge, voedselarme tot matig voedselarme, zwak zure tot meestal kalkrijke, vaak humusarme grond (zand, mergel en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Rotshellingen, kalkrotsen, mijnsteenbergen, zeeduinen (grazige duinbermen, duingrasland en binnenduinweiland), grasland (kalkgrasland en laag blijvend grasland), bermen (bermhellingen in de rivierdalen), rivierduinen en rivierdijken (op steile randjes).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in Zuid-Limburg, in de rivierdalen en in de duinen tussen Bergen en Goeree. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Het meest in de duinen, in Zuid-Limburg, in de Maasvallei en in de Voerstreek.

Wallonië
Vrij algemeen in het Maasgebied en in Lotharingen (de zuidelijke Ardennen). Elders zeer zeldzaam.

Wereld
Gematigde streken in Europa, behalve in de meeste randgebieden. Van Midden-Spanje tot in Zuid-Schotland, Zuid-Scandinavië, Roemenië en Midden-Italië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten