Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

De lange nectarspoor wijst erop dat de langtongige pijlstaartvlinders de voornaamste bestuivers zijn en dat zijn nachtvliegers. Deze kunnen makkelijk met hun lange, ronde tong bij de nectar komen. Ze hebben zo'n lange tong nodig omdat de orchidee een lange en dunne spoor heeft. Een spoor is een buisvormige uitzakking waar zich meestal nectar in bevindt. Van uitbundige kleuren moet deze plant het niet hebben. De vlinders worden danook aangelokt door de geur, die aan hyacinten herinnert en vooral 's nachts te ruiken is. Als het donker is trekt de welriekende nachtorchis talloze insecten aan.  Het is de enige wilde Orchis die s'nachts geurt. Welriekende nachtorchis bloeit in Juni en Juli.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

Deze plant heet zo omdat omdat de bloem in de avond en 's nachts bloeit en aangenaam ruikt (vooral in het begin van de avond), welriekend dus.

De naam Orchis komt van het Griekse όρχις en betekent "testikel/teelbal". Het woord Orchis werd voor het eerst gebruikt door de Griekse filosoof en botanicus Theophrastus (371/372 - 287/286 v.Chr.) in zijn boek De historia plantarum (Dit betekent "De natuurlijke geschiedenis van planten"). Testikel/teelbal omdat veel planten uit de Orchis familie twee wortelknollen hebben. Deze knollen lijken op testikels.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Rûkende kaaiblom
• English: Lesser Butterfly-Orchid
• Français: Platanthère à deux feuilles
• Deutsch: Weiße Waldhyazinthe
• Espanõl: Satirión oficinal
• Italiano: Platantera comune
• Svenska: Nattviol
• Norsk: Vanleg nattfiol
• Dansk: Bakke-Gøgelilje

De Engelse naam is Lesser Butterfly-Orchid. Dit betekent letterlijk "kleinere vlinder-orchis". In Engeland zijn meerdere Orchissen van deze op een vlinder gelijkende Orchis. Zoals 

• Psychopsis, elke species Platanthera, welke soort
• Sarcochilus, verscheidene soorten
• Anacamptis papilionacea
• Encyclia tampensis
• Epidendrum venosum
• Habenaria psycodes
• Bergnachtorchis  (grotere vlinderorchidee van Europa)
• Welriekende nachtorchis (de welriekende orchidee van Europa)
• Polyrrhiza lindenii
• Phalaenopsis aphrodite

Het woord Lesser is hier dus puur ter onderscheid.

Voor de verspreiding van Welriekende nachtorchis in Engeland zie deze kaart

De Franse naam is Platanthère à deux feuilles. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Weiße Waldhyazinthe. Dit betekent "boshyacint". Een andere kleur dan wit zijn de bloemen niet. Het is een schaduwminnende plant maar op andere plekken doet hij het ook goed (zoals beschreven bij Ecologie & Verspreiding).

De Spaanse naam is Satirión oficinal. Satiriõn komt van het Latijnse Satyron en op zijn beurt weer afgeleid van het Griekse "σατυριον" (satyrion). Waarom deze naam word gebruikt is mij onbekend. Oficinal komt naar mijn weten niet van het woord Officinalis. Meestal wordt dit woord in de wetenschappelijke naam gebruikt en dan betekent het, Officinalis komt van Officium (Latijn) en betekent "in dienst van". Een plant met de toevoeging Officinalis stond/staat in dienst van de wetenschap. Om de geneeskrachtige werking werd/wordt deze plant daarvoor gebruikt. Maar naar mijn weten is het mij niet bekend dat deze Orchis voor medicinale doeleinden werd gebruikt.

De Italiaanse naam Platantera comune. Platantera is het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naaam. Comune betekent "algemeen". Dit is ter onderscheid. In Italië komt ook de ondersoort Bergnachtorchis (Platanthera chlorantha) voor. Deze heet Platantera verdastra. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.

De Zweedse en Noorse naam is Nattviol/Vanleg nattfiol is nagenoeg gelijk, Dit betekent "nachtviool/gewone nachtviool". Het woord Viol (van het Latijnse Viola) is zeer oud en misleidend. Want deze plant en welke Viool dan ook hebben niks met elkaar te maken, ze zijn absoluut geen familie. De bloem van de Welriekende nachtorchis heeft wel een gelijkenis met een Viooltje, de lange sporen.

Voor de verspreiding van Welriekende nachtorchis in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Bakke-Gøgelilje.Dit betekent letterlijk "heuvel-koekoekslelie". De verklaring voor Bakke (Heuvel) is er volgens mij niet echt. Er is niks over te lezen behalve dat deze orchis ook op grotere hoogte kan voorkomen. Dus Bakke zal wel puur ter onderscheid zijn.  Alle orchissen van het geslacht Platanthera heten Gøglilje in Denemarken. De naam komt van het feit dat deze Orchis, met fantasie, op een Lelie lijkt en dat de plant bloeit als de Koekoek roept, het voorjaar dus.

In Denemarken wordt deze Orchis gesplitst in twee ondersoorten de  Platanthera bifolia subsp. latiflora en de  Platanthera bifolia subsp. bifplia.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot half beschaduwde plaatsen op vochtige tot vrij natte, matig voedselarme, niet bemeste, humusrijke, zwak zure tot kalkhoudende grond. Ook in zwak brak milieu (zand, leem, veen en mergel). Welriekende nachtorchis groeit op wat zuurdere grond dan Bergnachtorchis.

Groeiplaats
Heide (grazige plaatsen), grasland (blauwgrasland, schraal grasland, grasland op hoogveen en kalkgrasland), bermen, langs spoorwegen (spoorbermen), soms in bossen (open plaatsen), bosranden, struwelen, zeeduinen (duinvalleien) en waterkanten en moerassen (drassig rietland, trilveen, langs bronveentjes en vrij jong veenmosrietland).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam op de Waddeneilanden, in de duinen van noordelijk Noord-Holland, in het oosten van het land en in laagveengebieden. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Sterk afgenomen.

Wallonië
Vrij zeldzaam in de Famenne en Lotharingen. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wereld
Gematigde streken in Azië, Noordwest-Afrika en vrijwel heel Europa. Noordelijk tot 70° N.Br.

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten