Platanthera bifolia (Welriekende nachtorchis)

De lange nectarspoor wijst erop dat de langtongige pijlstaartvlinders de voornaamste bestuivers zijn en dat zijn nachtvliegers. Deze kunnen makkelijk met hun lange, ronde tong bij de nectar komen. Ze hebben zo'n lange tong nodig omdat de orchidee een lange en dunne spoor heeft. Een spoor is een buisvormige uitzakking waar zich meestal nectar in bevindt. Van uitbundige kleuren moet deze plant het niet hebben. De vlinders worden danook aangelokt door de geur, die aan hyacinten herinnert en vooral 's nachts te ruiken is. Als het donker is trekt de welriekende nachtorchis talloze insecten aan.  Het is de enige wilde Orchis die s'nachts geurt. Welriekende nachtorchis bloeit in Juni en Juli.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële wetenschappelijke naam is Platanthera bifolia (L.) Rich.

Platanthera komt van Platys (Grieks) en betekent "breed", en Anthera (Grieks) en betekent "helmknop". Hier wordt bedoeld de bredere afstand, dan normaal, tussen de twee helmknoppen.

Bifolia komt van Bi (Latijn) en betekent "twee", en van Folia komt van Follum (Latijn) en betekent "blad". Dit omdat er meestal maar twee wortelbladeren aan de voet van de plant voorkomen.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) Rich.

L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef de soort als Orchis bifolia in de publicatie Species Plantarum.

Rich. staat voor Louis Claude Marie Richard (19 september 1754 - 6 juni 1821). Hij was een Frans botanicus. Hij werd vooral bekend door zijn plantkundig woordenboek, zijn werk over tropisch fruit en over orchideeën. In 1817 herschreef hij de soort als Platanthera bifolia in de publicatie De Orchideis Europaeis Annotationes.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Rûkende kaaiblom
• English: Lesser Butterfly-Orchid
• Français: Platanthère à deux feuilles
• Deutsch: Weiße Waldhyazinthe
• Espanõl: Satirión blanco de dos hojas
• Italiano: Platantera comune
• Svenska: Nattviol
• Norsk: Vanleg nattfiol
• Dansk: Bakke-Gøgelilje

De Engelse naam is Lesser Butterfly-Orchid. Dit betekent letterlijk "kleinere vlinder-orchis". In Engeland zijn meerdere Orchissen van deze op een vlinder gelijkende Orchis. Zoals 

• Psychopsis, elke species Platanthera, welke soort
• Sarcochilus, verscheidene soorten
• Anacamptis papilionacea
• Encyclia tampensis
• Epidendrum venosum
• Habenaria psycodes
• Bergnachtorchis  (grotere vlinderorchidee van Europa)
• Welriekende nachtorchis (de welriekende orchidee van Europa)
• Polyrrhiza lindenii
• Phalaenopsis aphrodite

Het woord Lesser is hier dus puur ter onderscheid.

Voor de verspreiding van Welriekende nachtorchis in Engeland zie deze kaart

De Franse naam is Platanthère à deux feuilles. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Weiße Waldhyazinthe. Dit betekent "boshyacint". Een andere kleur dan wit zijn de bloemen niet. Het is een schaduwminnende plant maar op andere plekken doet hij het ook goed (zoals beschreven bij Ecologie & Verspreiding).

De Spaanse naam is Satirión oficinal. Satiriõn komt van het Latijnse Satyron en op zijn beurt weer afgeleid van het Griekse "σατυριον" (satyrion). Waarom deze naam word gebruikt is mij onbekend. Oficinal komt naar mijn weten niet van het woord Officinalis. Meestal wordt dit woord in de wetenschappelijke naam gebruikt en dan betekent het, Officinalis komt van Officium (Latijn) en betekent "in dienst van". Een plant met de toevoeging Officinalis stond/staat in dienst van de wetenschap. Om de geneeskrachtige werking werd/wordt deze plant daarvoor gebruikt. Maar naar mijn weten is het mij niet bekend dat deze Orchis voor medicinale doeleinden werd gebruikt.

De Italiaanse naam Platantera comune. Platantera is het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naaam. Comune betekent "algemeen". Dit is ter onderscheid. In Italiee komt ook de ondersoort Bergnachtorchis (Platanthera chlorantha) voor. Deze heet Platantera verdastra. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.

De Zweedse en Noorse naam is Nattviol/Vanleg nattfiol is nagenoeg gelijk, Dit betekent "nachtviool/gewone nachtviool". Het woord Viol (van het Latijnse Viola) is zeer oud en misleidend. Want deze plant en welke Viool dan ook hebben niks met elkaar te maken, ze zijn absoluut geen familie. De bloem van de Welriekende nachtorchis heeft wel een gelijkenis met een Viooltje, de lange sporen.

Voor de verspreiding van Welriekende nachtorchis in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Bakke-Gøgelilje.Dit betekent letterlijk "heuvel-koekoekslelie". De verklaring voor Bakke (Heuvel) is er volgens mij niet echt. Er is niks over te lezen behalve dat deze orchis ook op grotere hoogte kan voorkomen. Dus Bakke zal wel puur ter onderscheid zijn.  Alle orchissen van het geslacht Platanthera heten Gøglilje in Denemarken. De naam komt van het feit dat deze Orchis, met fantasie, op een Lelie lijkt en dat de plant bloeit als de Koekoek roept, het voorjaar dus.

In Denemarken wordt deze Orchis gesplitst in twee ondersoorten de  Platanthera bifolia subsp. latiflora en de  Platanthera bifolia subsp. bifplia.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot half beschaduwde plaatsen op vochtige tot vrij natte, matig voedselarme, niet bemeste, humusrijke, zwak zure tot kalkhoudende grond. Ook in zwak brak milieu (zand, leem, veen en mergel). Welriekende nachtorchis groeit op wat zuurdere grond dan Bergnachtorchis.

Groeiplaats
Heide (grazige plaatsen), grasland (blauwgrasland, schraal grasland, grasland op hoogveen en kalkgrasland), bermen, langs spoorwegen (spoorbermen), soms in bossen (open plaatsen), bosranden, struwelen, zeeduinen (duinvalleien) en waterkanten en moerassen (drassig rietland, trilveen, langs bronveentjes en vrij jong veenmosrietland).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam op de Waddeneilanden, in de duinen van noordelijk Noord-Holland, in het oosten van het land en in laagveengebieden. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Sterk afgenomen.

Wallonië
Vrij zeldzaam in de Famenne en Lotharingen. Elders zeldzaam tot zeer zeldzaam.

Wereld
Gematigde streken in Azië, Noordwest-Afrika en vrijwel heel Europa. Noordelijk tot 70° N.Br.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten