Ranunculus sceleratus (Blaartrekkende boterbloem)

Deze Boterbloem is heel erg gemakkelijk te herkennen. Als boterbloem heeft deze plant heel atypische bloemen. Met de wel bekende vijf kroonblaadjes, maar dan ver uitklaar staand, in het midden het grote vruchthoofdje. Ook heef de plant een dikke stengel t.o.v. de bloemen. De plant houd van stikstofrijke natte grond. Dan ben je in Nederland aan het goede aderes. Dit laat het verspreidingskaartje ook goed zien. Verder houd Blaartrekkende boterbloem van een open plek. Naar mijn idee is hij een beetje een pionier. Ik zie hem dan ook vaak waar net iets met de grond is gebeurt (nieuwe beschoeiing, nieuwe bebouwing etc.)

Terwijl alle boterbloemen giftig zijn door de aanwezigheid van de stof protoanemonine, geldt dit in het bijzonder voor de blaartrekkende boterbloem: deze staat bekend als de giftigste boterbloem en heeft een gehalte van 2,5% aan protoanemonine. Wanneer de bladeren gekreukt, beschadigd of vermalen worden, brengen ze op de menselijke huid lelijke zweren en blaren. Blaartrekkende boterbloem bloeit in Mei tot en met de herfst.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Als je Boterbloem bij Google intypt blijkt dat er heel veel soorten zijn.

• Akkerboterbloem (Ranunculus arvensis) - Zeer zeldzaam
• Behaarde boterbloem (Ranunculus sardous) - Algemeen
• Blaartrekkende boterbloem (Ranunculus secretaris) - Algemeen
• Bosboterbloem (Ranunculus polyanthemos subsp. nemorosus) - Zeer zeldzaam
• Egelboterbloem (Ranunculus flammula) - Algemeen
• Grote boterbloem (Ranunculus lingua) - Algemeen
• Gulden boterbloem (Ranunculus auricomus)  - Vrij zeldzaam
• Kalkboterbloem (Ranunculus polyanthemos subsp. polyanthemoides) - Zeer zeldzaam
• Kleine boterbloem (Ranunculus parviflorus) - Zeldzaam
• Knolboterbloem (Ranunculus bulbosus) - Algemeen
• Kruipende boterbloem (Ranunculus repen) - Algemeen
• Scherpe boterbloem (Ranunculus acris) - Algemeen

En als je Ranunculus (de familie waar de Boterbloem toe behoort) bij Google intypt krijg je nog eens 9 soorten:

• Gewoon/vreemd speenkruid (Ranunculus ficaria) - Algemeen
• Fijne/zilte/grote waterranonkel (Ranunculus aquatilis/peltatus) - Algemeen
• Kleine waterranonkel (Ranunculus trichophyllus) - Zeldzaam
• Klimopwaterranonkel (Ranunculus hederaceus) - Zeldzaam
• Penseelbladige waterranonkel (Ranunculus penicillatus)  - Zeer zeldzaam
• Stijve waterranonkel (Ranunculus circinatus) - Algemeen
• Vlottende waterranonkel (Ranunculus fluitans) - Zeldzaam
• Witte waterranonkel (Ranunculus ololeucos) - Zeldzaam
• Zilte waterranonkel (Ranunculus baudotii) Zeldzaam

Een lange lijst dus!! Dit geeft aan dat als iemand zegt "ik zag een Boterbloem" dan moet het antwoord moet zijn. "Welke van de 11 soorten.  En ze lijken ook nog allemaal op elkaar. (althans een heleboel). Dus bijna overbodig om te zeggen dat een goede flora echt nodig is. Alle Ranunculus soorten zijn giftig, zoals hierboven beschreven, voor vee maar hun onaangename smaak zorgt dat het vee ze vanzelf laat staan. Vergiftiging kan wel optreden wanneer boterbloemen overvloedig voorkomen in reeds afgegraasde weiden waar weinig eetbaars overgebleven is.

De officiële wetenschappelijke naam is Ranunculus sceleratus L.

Ranunculus is het verkleinwoord van Rana (Latijn) wat "kikker" betekent. De Ranonkels (familienaam) staan veelal langs de sloten en in vochtige weiden, de woonplaats van kikkers dus.

Sceleratus (Latijn) betekent "erg giftig/vervloekt". Het komt van scelis (Latijn) wat "misdaad" betekent. Deze (zwarte) namen duiden op het sap wat blaren veroorzaakt.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij voor het eerst Ranunculus sceleratus in zijn publicatie Species Plantarum.

 Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Gleie bûterblom
• English: Celery-leaved buttercup, Cursed Buttercup, Cursed Crowfoot
• Français: Renoncule scélérate
• Deutsch: Gift-Hahnenfuß
• Espanõl: Sardonia, Hierba de fuego
• Italiano: Ranuncolo tossico
• Svenska: Tiggarranunkel
• Norsk: Tiggarsoleie
• Dansk: Tigger-Ranunkel

Er zijn (minstens) 3 Engelse namen:

1. Celery-leaved buttercup. Dit betekent "op bladeren van Selderij gelijkende boterbloem'. Dit is precies zoals de naam doet vermoeden. Selderij is trouwens absoluut geen familie van de Boterbloemen maar familie van de schermbloemigen (Apiaceae).
2. Cursed Buttercup: "vervloekte boterbloem, een combinatie van de hierboven beschreven namen.
3. Cursed Crowfoot: Cursed betekent "vervloekt" en Crowfoot betekent "kraaienvoet". Het woord Cursed heeft ongetwijfelt te maken met het feit alle boterbloemen giftig zijn door de aanwezigheid van de stof protoanemonine, maar dat de Blaartrekkende boterbloem bekent staat als de giftigste boterbloem met een gehalte van 2,5% aan protoanemonine. De Kraaienvoet/poot heeft twee mogelijke verklaringen:
   1. Het blad lijkt op een poot van een kraai.
   2. De meeldraden staan rondom het vruchthoofdje, ter vergelijking met Kraaienpootjes bij een oog.

Voor de verspreiding van Blaartrekkende boterbloem in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Renoncule scélérate: Dit is de Franse benaming voor wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Gift-Hahnenfuß: Gift betekent "giftige" en Hahnenfuß betekent "hanenvoet". In Duitsland heet elke Boterbloem een Hanenvoet omdat het (onderste) blad zou lijken op dat van een hanenvoet. Giftig vanwege de bovengenoemde eigenschappen voor Blaartrekkende boterbloem.

Voor de verspreiding van Blaartrekkende boterbloem in Duitsland zie deze kaart.

Er zijn minstens twee Spaanse namen:

1. Sardonia. Dit omdat het sap van de plant invloed zou hebben op gezichtspieren die een soort nepglimlach (een sardonische lach/boosaardige grijns) veroorzaken.
2. Hierba de fuego: Hierba betekent "gras/kruid" en de Fuego betekent "van vuur". De naam grasvuur is ontstaan uit het blaartrekkende vermogen (als een brandwond) van de plant. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt,

Er zijn minstens twee Italiaanse namen.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

1. Sardonia. Dit omdat het sap van de plant invloed zou hebben op gezichtspieren die een soort nepglimlach (een sardonische lach/boosaardige grijns) veroorzaken.
2. Ranuncolo tossico. Ranuncolo is de Italiaanse benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Tossico betekent "giftig". Het woord giftig komt in vele talen terug en wordt bij het algemene verhaal uitgelegd.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Tiggarranunkel/Tiggarsoleie/Tigger-Ranunkel, Dit betekent "bedelaarsranonkel". Dit om het feit dat het sap van de plant werd gebruikt om blaren op te wekken om nog meer meelijden op te wekken. Soleie is de Noorse benaming voor de Boterbloemfamilie waartoe deze plant behoort. Soleie komt van soløye dat "zonneoog" betekent.

Voor de verspreiding van Blaartrekkende boterbloem in Zweden zie deze kaart.

Ecologie

Bodem
Zonnige, soms licht beschaduwde, open plaatsen (pionier) op natte, voedselrijke, met name stikstofrijke, zuurstofarme, meestal kalkhoudende, organische grond. Vaak op tijdelijk overstroomde plaatsen. Ook in zwak brak milieu (alle grondsoorten).

Groeiplaats
Waterkanten (langs begraasde sloten, ondiepe plassen en andere modderige oevers), zeeduinen (langs duinplassen), moerassen, in goten, tussen straatstenen, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), opgespoten grond, baggerstortterreinen, nieuwe greppels, moestuinen en bossen (op kale net drooggevallen grond in moerasbossen). De korte levenscyclus geeft Blaartrekkende boterbloem een voorsprong op andere pioniers van dezelfde standplaatsen: de nakomelingen van één vroeg in de zomer bloeiende plant kan nog dezelfde zomer een flinke oppervlakte bedekken.

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar vrij zeldzaam op de Veluwe.

Vlaanderen
Algemeen in de Polders, de Zand- en Zandleemstreek en in de riviervalleien. Elders zeldzamer.

Wallonië
Vrij algemeen in Brabant. Elders zeldzaam.

Wereld
Gematigde streken op het noordelijk halfrond.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten