Rhinanthus minor (Kleine ratelaar)

Wat niet iedereen weet is dat Ratelaar een halfparasiet is. In de winter groeit de wortel al uit en gaat op zoek naar de wortels van andere planten zoals gras of klaver. De plant boort deze aan en haalt hier een gedeelte van zijn voedingsstoffen. Zo heeft het in minder rijke omstandigheden een concurrentievoordeel op die andere planten, die het door toedoen van ratelaar weer moeilijker hebben. Dat de plant gras parasiteert heeft hem populair gemaakt bij natuur- en heemtuinbeheerders. Het dringt het gras nog wat verder terug, waardoor er meer plaats is voor andere bloemplanten. Zo worden bepaalde orchideeënsoorten opvallend vaak vergezeld door deze plant. Bovendien worden ratelaars vanwege hun bloei zelf ook gewaardeerd en kunnen ze, wanneer ze massaal voorkomen, een grasland geel kleuren. Ze worden ook door insecten als bijvoorbeeld hommels bezocht. Er is één soort die erg lijkt op de Kleine ratelaar en dat is (hoe kan het ook niet anders) de Grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius). Om nu zeker te weten dat het geen kleine Grote ratelaar is maar wel deze soort is deze tabel van het forum van waarnemingen.nl erg handig. De Kleine ratelaar bloeit vanaf Mei tot en met September.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen in Nederland minstens 3 soorten Ratelaar (Rhinanthus) in het wild voorin Nederland:

• Grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius)  - algemeen
• Harige ratelaar (Rhinanthus alectorolophus) - zeldzaam
• Kleine ratelaar (Rhinanthus minor) - algemeen

De officiële wetenschappelijke naam is Rhinanthus minor L.

Rinanthus is afgeleidt van Rhinos (Grieks) en betekent "neus", en Anthos (Grieks) wat "bloem" betekent. Dit omdat de bovenlip van de bloem neusvormig is.

Minor komt van Minus (Latijn) en betekent "klein" omdat er ook een Grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius)  bestaat. En inderdaad alles is klein aan deze Ratelaar.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1756 beschreef hij Rhinanthus minor in de publicatie Amoenitates Academici seu dissertationes variae physicae, medicae...

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Lytse rinkelbel
• English: Little yellowrattle
• Français: Petit rhinanthe
• Deutsch: Kleiner Klappertopf
• Espanõl: ?
• Italiano: Cresta di gallo minore
• Svenska: Ängsskallra, Liten höskallra
• Norsk: Småengkall
• Dansk: Liden Skjaller

De Engelse naam is Little yellowrattle. Deze is bijna gelijk aan de Nederlandse naam, "kleine gele ratelaar".

Voor de verspreiding van Kleine ratelaar in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Petit rhinanthe. Dit betekent "kleine rhinante". Het is een combinatie van het woord Klein en het eerste deel van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam Kleiner Klappertopf. Dit is de Duitse benaming voor de Nederlandse naam, "kleine ratelaar".

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Cresta di gallo minore. Cresta betekent "hanenkam". Di gallo betekent "van geel". Minore betekent "klein". Er bestaat namelijk ook een Grote ratelaar. Deze heet in het Italiaans Cresta di Gallo tardiva.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

Er zijn twee Zweedse namen:

1. Ängsskallra. Dit betekent "weide rammelaar".
2. Liten höskallra: Dit betekent "kleine herfstrammelaar". Dit is precies wat deze plant is. Juist in de herfst verhard de zaaddoos en hoor je het rammelen van de zaden. Het  is de kleine variant. Er bestaat ook een Grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius).

Voor de verspreiding van Kleine ratelaar in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Storengkall. Deze naam bestaat uit drie delen. Stor betekent "groot". Eng betekent "weide" en Kall is een oude therm die in het algemeen werd gebruikt voor weideplanten. (eigenlijk betekent Kall oude man of grijsaard. Een naam die in Nederland overigens is weggelegd  voor Senecio soorten (bijv. Senecio vulgaris (Klein Kruiskruid). In de officiële plantenlijst van Noorwegen is de Rhinantus soort de enige die het woord Kall in zijn/haar naam heeft.

De Deense naam is Liden Skjaller. Het woord Liden betekent "klein". Skjaller is afgeleid van het werkwoord Skjald. Dit betekent Barden (Een Scandinavische (toon)dichter die op een persoonlijke manier een historische Scandinavische gebeurtenis beschreef of zong). Dit geluid is enig sinds vergelijkbaar met het rammelen van de zaden in de opgedroogde zaaddozen.

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen op vochtige tot droge (gemiddeld op iets drogere plaatsen dan Grote ratelaar), voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure tot kalkhoudende, maar meestal basische grond. Ook in zwak brak milieu (zand, leem, zavel, klei, mergel en veen). Kleine ratelaar is een halfparasiet en parasiteert op grassen.

Groeiplaats
Rivierduinen, zeeduinen (duinhellingen en ijl struwelen in duinvalleien), venen, grasland (nabegraasd grasland, schraal hooiland, kalkgrasland, vochtig beekdalhooiland en polderboezems), bermen, zandige dijken en heide (grazige, droge heide op leem).

Verspreiding

Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in Zuid-Limburg, in de duinen en in Zeeland en vrij zeldzaam in het rivierengebied. Elders zeldzaam.

Vlaanderen
Vrij algemeen in het kustgebied en in het Maasgebied. Elders zeldzaam. Sterk afgenomen, met name in het binnenland.

Wallonië
Vrij algemeen in het Maasgebied en Lotharingen. Elders zeldzaam.

Wereld
Europa, behalve in de meest zuidelijke delen en in West-Azië (tot in West-Siberië en de Kaukasus). Ingeburgerd in Noord-Amerika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten