Tripmadam (Sedum rupestre/reflexum)

Tripmadam is een vetkruid dat veelvuldig als een tuinplant wordt aangeboden (er zijn veel variaties) en op die manier verwilderd en zo op onverwachte plekken wordt gevonden. De wilde variant staat te boek als een vrij zeldzame soort en hij staat op de Rode lijst als kwetsbaar.

Er komen minstens 5 soorten Vetkruiden (Sedum) in het wild voor in Nederland:

• Hemelsleutel (Hylotelephium/Sedum telephium subsp. telephium) - Algemeen
• Muurpeper (Sedum acre) - Algemeen
• Wit vetkruid (Sedum album) - Algemeen/ingezaaid
• Tripmadam (Sedum reflexum/rupestre) - Vrij zeldzaam/ingezaaid
• Zacht vetkruid (Sedum sexangulare) - Vrij zeldzaam/verwilderd

Tripmadam bloeit in Juni en Juli.

De naam gaat terug in de tijd en wordt Trip de madam. De naam Trip komt van Trijp, een fluweelachtige kledingstof. Een veld met bloeiende vetkruiden (o.a. Tripmadam) heeft overeenkomsten met deze fluweelachtige stof.

Zie ook de wetenschappelijke verklaring.

• Frysk: Tripelhimellof
• English: Reflexed Stonecrop
• Français: Orpin réfléchi
• Deutsch: Felsen-Fetthenne
• Espanõl: ?
• Italiano: Sedo rupestre
• Svenska: Stor fetknopp
• Norsk: Broddbergknapp
• Dansk: Bjergstenurt

De Engelse naam is Reflexed Stonecrop. Dit is een combinatie van het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam en het woord Stonecrop dat letterlijk "steengewas" betekent. Stonecrops (Vetkruiden) zijn in staat om op min of meer kale stenen ondergronden te groeien. Door de dikke bladeren van de plant kunnen ze prima water vasthouden om zo aan genoeg voedingsstoffen te komen. De huidmondjes in de bladeren zijn zoals bij veel vetkruiden alleen 's nachts geopend om gedurende de hete en droge dag verlies van vocht te minimaliseren.

Voor de verspreiding van Tripmadam in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Orpin réfléchi. Orpin is afgeleid van Orpiment of Auripigmentum. Aurus (Latijn) betekent "goud" en Pigmentum (Latijn) betekent "kleurstof", vanwege de gouden glans van het mineraal arseen sulfide. Als gele verfstof was het ook bekend onder de naam Operment. Meestal is een Sedum geel van kleur vandaar deze (algemene) naam. Réfléchi is de Franse benaming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Felsen-Fetthenne . Felsen betekent "rots" Dé voorkeurs plaats voor een plant uit het Sedumgeslacht om te groeien. Dus het woord Felsen is algemeen en dient puur ter onderscheid van andere Sedumsoorten. Veel planten uit het geslacht Sedum heten Fetthenne. Dit betekent letterlijk "vetkip". Die vette kip is een (voor sommige ondankbare/vreemde) algemene naam voor het geslacht Sedum. Het vette is een vergelijking met de vlezige plant. Sedums zijn succulenten. Dat wil zeggen dat zij water in hun bladeren kunnen opslaan. De naam vóór het woord Fetthenne geeft aan om welke soort Sedum het gaat. De Hemelsleutel (Hylotelephium telephium subsp. telephium) heet bijv. purpur-Fetthenne. 

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Sedo rupestre. Dit is de Italiaanse benaming voor de wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Stor fetknopp. Dit betekent "grote vetknop". Tripmadam kan aanzienlijk groter worden dan Muurpeper (Sedum acre). In Zweden en Noorwegen heten bijna alle leden van het Sedum-geslacht (vetkruiden) Fetknopp (Zweden) of Bergknap (Noorwegen). Fetknopp betekent "vetknop". Hiermee wordt de dikke "vette" bloemknop bedoeld, voordat deze gaat bloeien.  Berg betekent natuurlijk "berg". Hiermee word de stenen ondergrond bedoeld wat de voorkeurs plaats van groeien is van de plant. Voor het woord Fetknapp/Bergknap staat een woord dat aangeeft om welke Sedum-soort het gaat. In dit geval dus Stor.

Voor de verspreiding van Tripmadam in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Broddbergknapp. Dit betekent letterlijk "steek berg knop". Rembert Dodoens noemde Tripmadam 'triquemadame'.  Dit is te vertalen als Prikmadam. Een soortgelijke naam dus. Hiermee word waarschijnlijk niet de smaak (scherp) maar de rolronde langwerpige stengelblaadjes bedoeld. Trique betekent namenlijk ook "stijve en knuppel".In Zweden en Noorwegen heten bijna alle leden van het Sedum-geslacht (vetkruiden) Fetknapp (Zweden) of Bergknap (Noorwegen). Fetknapp betekent "vetknop". Hiermee wordt de dikke "vette" bloemknop bedoeld, voordat deze gaat bloeien.  Berg betekent natuurlijk "berg". Hiermee word de stenen ondergrond bedoeld wat de voorkeurs plaats van groeien is van de plant. Voor het woord Fetknapp/Bergknap staat een woord dat aangeeft om welke Sedum-soort het gaat. In dit geval dus Brodd.

De Deense naam is Bjergstenurt. Bjerg betekent natuurlijk "berg". Sten betekent "steen" en Ört/eurt/urt is de Scandinavische term voor "kruid", dus "berg steenkruid".

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op droge, voedselarme, vrij kalkarme, neutrale tot zwak zure zandgrond en stenige plaatsen.

Groeiplaats
Rivierduinen, rivierdijken (o.a. langs de Maas en zandige dijken), zeeduinen (duingrasland nabij bebouwing), rotsen (rotsspleten), muren, grasland, (droog, neutraal grasland en stroomdalgrasland), langs stenige voetpaden, bermen (zandige plaatsen), daken, stadswallen en in spleten van basaltglooiingen.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in het rivierengebied en bij de Overijsselse Vecht en de Dinkel en zeer zeldzaam in Zuid-Limburg. Elders alleen verwilderd.

Vlaanderen
Zeldzaam en meestal alleen oorspronkelijk verwilderd vanuit tuinen. Waarschijnlijk alleen inheems langs de Maas.

Wallonië
Plaatselijk vrij algemeen in het Maasgebied en in de Ardennen. Elders zeer zeldzaam en meestal alleeen verwilderd.

Wereld
In West-, Zuid-, Zuidoost- en Midden-Europa. Noordwestelijk tot in Nederland, België en Groot-Brittannië en noordelijk tot in Zuid-Scandinavië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten