Arctium minus (Kleine klit/Gewone klit)

Ondanks de schijnbare succesvolle (bijna irritante) eigenschap om overal tegen aan te klitten is deze plant niet overal te vinden  in Nederland. Zeker in het Noorden en in grote delen van noord-Brabant laat hij het afweten. Kennelijk speelt de bodemgesteldheid ook een belangrijke rol. Vroeger werden de wortels van Grote klit veel gegeten. De penwortels kunnen lang worden (soms een halve meter) en men at het in Europa al een soort casave. In Japan geld het echter nog steeds als een maaltijd onder de naam "Takinogawa Long". 

Elk jaar is er weer een discussie op sociale media of het nu Klis of Klit is. Het mag allebei! Al zie ik de laatste tijd een voorkeur (inclusief ikzelf) voor het gebruik van Klit. Er zij meerdere verschillen tussen Gewone/Kleine klit en Grote klit. Maar het voornaamste verschil is wel dat de Grote klit (Arctium lappa) onderscheidt zich van de Gewone klit/Kleine klit (Arctium minus) klit doordat de bladsteel van de rozetbladen bij de Grote klit gevuld en bij de Gewone klit aan de voet hol is. Aangezien dit het eerste en belangrijkste verschil is kan je onthouden dat de Grote klit Goed gevuld is. Maar voor dat het mes erbij gepakt word, er zijn ook andere verschillen. Te vinden in de betere flora. Kleine klit bloeit in Juni tot en met September.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Er komen in Nederland maar 3 soorten Klit (Arctium) in het wild voor in Nederland:

• Grote klit (Arctium lappa) - algemeen
• Kleine klit/Gewone klit (Arctium minus)  - algemeen
• Donzige klit (Arctium tomentosum) - vrij zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Arctium minus (Hill) Bernh.

Arctium komt van Arcteilon (Grieks) en betekent "klissoorten". Deze twee zijn weer afgeleid van Arctos (Grieks) en betekent "beer". Dit vanwege de ruwe bladeren en de stekelige bloemhoofdjes die gelijken op de borstelige ruwe berenhuid. Al In 1608 schreef Dodonaeus al: Dit cruydt is in Griex genoemt gheweest Arction omdat de Clissen oft stekende bollekens gelycken de rouwe ende lokachtige hoofden van Beeren.

Minus komt uit het Latijn) en betekent "klein".

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit(Hill) Bernh.

Hill. staat voor Sir John Hill (1716-1775). Hij was een Engelse componist, acteur, schrijver en botanicus. Hij droeg bij aan hedendaagse tijdschriften en voerde literaire gevechten met dichters, toneelschrijvers en wetenschappers. Hij wordt herinnerd voor zijn geïllustreerde botanische compendium The Vegetable System , een van de eerste werken die de nomenclatuur van Carl Linnaeus gebruikte. In 1762 beschreef hij in dit compendium de soort als Lappa minor.

Bernh. staat voor Johann Jakob Bernhardi (1 september 1774 - 13 mei 1850) was een Duitse arts en botanicus. Gedurende zijn leven verzamelde hij dankzij acquisities en uitwisselingen met andere botanici een aanzienlijk herbarium van 60.000 !! planten met exemplaren uit Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Azië en Afrika. In 1800 herschreef hij de soort als Arctium minus in de publicatie Systematisches Verzeichnis der Pflanzen.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: Kladde
• English: Lesserbburdock
• Français: Bardane à petites têtes
• Deutsch: Kleine Klette
• Espanõl: Lampazo menor
• Italiano: Lappola bardana minore 
• Svenska: Liten kardborre 
• Norsk: Småborre
• Dansk: Liden Burre

De Engelse naam is Lesser burdock. Lesser betekent "kleinere" er bestaat ook een Greater burdock (Arctium lappa) en het woord Burdock bestaat uit twee delen. Met Bur wordt een stekelig hoofdje /bol bedoeld. Het zou kunnen komen van de Scandinavische taal. Bijvoorbeeld het Deense Burre. Het woord Dock zou refereren naar de grote bladeren van de plant. Dit heb ik echter nog nooit gelezen.

Voor de verspreiding van Gewone klit/Kleine klit in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Bardane à petites têtes. Bardane is een oude Franse naam voor Klit-soorten en zou afkomstig zijn van het Latijnse woord bardana, dat zelf een verbuiging zou zijn van barba of baard. Een woord dat verwijst naar het harig deel van de bloem, “baardachtig”. À petites têtes betekent "met kleine hoofden". Dit kleine is relatief en dient puur ter onderscheid. Grote klit (Arctium lappa) heet in Frankrijk Grande Bardane

De Duitse naam is Kleine Klette, Dit betekent het zelfde als de Nederlandse, Kleine klit. Wat in andere talen ook wordt gezegd over het woord Kleine geldt ook in Duitsland. Daar heet de Grote klit Große Klette.

De Spaanse naam is Lampazo menor. Dit betekent letterlijk "kleine zwabber", natuurlijk vanwege het uiterlijk.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Bardana minore. Het woord Bardana wordt bij de Franse naam uitgelegd als Bardane Minore betekent "kleinere". Dit is relatief. De plant is niet kleiner. Het is puur ter onderscheid. De Grote klit heet in Italië Bardana maggiore. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Liten kardborre. Liten betekent "klein". Kard komt van Karda wat "kaarden" betekent en met Borre wordt in het algemeen een bol met stekels mee bedoeld. Dus een klit om wol mee te kaarden.

Voor de verspreiding van Gewone klit/Kleine klit in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is min of meer gelijk,  Småborre/Liden Burre. Dus "kleine borre".

Ecologie

Bodem
Zonnige tot licht beschaduwde, vaak vrij open open plaatsen op matig droge tot vochtige, voedselrijke, zwak zure tot kalkhoudende, omgewerkte grond.

Groeiplaats
Bermen, ruige dijken, ruigten (humeuze ruigten), bossen (lichte plekken in loofbossen en oeverwalbossen), struwelen, heggen, kapvlakten, zeeduinen, plantsoenen, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), braakliggende grond, ruderale plaatsen, puinhopen, aan de voet van vrijstaande of vervallen muren, bij mesthopen en bij bebouwing.

Verspreiding

Nederland
Kleine klit: Zeer zeldzaam in Oost-Nederland en Zuid-Limburg. Middelste klit: Algemeen, maar vrij zeldzaam in het noordoosten.

Vlaanderen
Zeer algemeen.

Wallonië
Algemeen, maar iets minder in de Ardennen.

Wereld
Europa, Noordwest-Afrika, West-Azië en Noord-Amerika. Ook in Nieuw-Zeeland en Australië. Kleine klit: Het meest in Midden-Europa. Ingeburgerd in grote delen van Noord-Amerika. Middelste klit: Met name in West- en Midden-Europa.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten