Algemeen
Stinkende ballote lijkt in het begin wel op de Paarse dovenetel (Lamium purpureum) maar de plant kan tot een meter hoog worden. Dan zijn er natuurlijk nog de andere wat algemenere paarse lipbloemigen zoals de Moerasandoorn (Stachys palustris) en de Gewone hennepnetel (Galeopsis tetrahit). Maar er zijn verschillen die je zo in een flora kan vinden. Sommige mensen vinden de geur van Ballote inderdaad niet echt aangenaam, andere vinden het wel meevallen. Stinkende ballota is de enige Ballota-soort die in het wild in Nederland voorkomt. Stinkende ballote bloeit vanaf Juni tot en met September.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
De officiële wetenschappelijke naam is Ballota nigra subsp. meridionalis (Bég.) (Bég.) of Ballota nigra subsp. foetida (Lam.) Hayek
Balotta komt waarschijnlijk van Ballo(Grieks) wat "wegwerpen of werpen" betekent. Dit omdat de plant vanwege haar onaangename geur spoedig door iedereen werd weggeworpen. De geur zie je bijvoorbeeld terug in de Franse naam (Bollate fétide). Fétide betekent "walmend".
Subsp. is een afkorting van subspecies. Dit is Latijn en betekent letterlijk "onder de soort". Hiermee wordt bedoeld dat het geen losstaande soort is maar een iets afwijkende plant dan zijn/haar originele soort.
Meridionalis is Latijn en betekent "zuidelijk". De plant komt uit Zuid-Europa.
De Italiaanse naam voor deze plant is (Marrubio selvatico). Dit komt omdat deze plant veel gelijkenis heeft met de verwante geslachten Marrubium (Malrove) en Stachys (Andoorn). Dodonaeus schreef dan ook "Swarte Malreuvie of Stinckende Andoren" boven zijn afbeeldingen. En hij voegde er aan toe "Dese soorte van Andoren wort in Nederlant Swarte Malreuvie oft Stinckende Adoren genoemt".
Nigra (latijn) betekent "zwart", wat slaat op de iets donkergroene bladeren. Alhoewel ik dit persoonlijk in de praktijk niet terug zie.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. (Bég.) (Bég.)
Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij de soort als Ballota nigra in de publicatie Species Plantarum.
en Bég. staat voor Augusto Béguinot (17 oktober 1875 - 3 januari 1940). Hij was een Italiaanse botanicus. Hij classificeerde onbeschreven planten in de botanische taxonomie . In totaal 228 geslachten, plantensoorten of ondersoorten dragen hun " Bég. " in de naam van. In 1909 beschreef hij Ballota nigra subsp. meridionalis in de publicatie Nuovo Giornale Botanico Italiano; e Bollettino della Societa Botanica Italiano.
Lam. staat voor Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet, Chevalier de Lamarck. (1 augustus 1744 – 28 december 1829). Hij was een Franse natuuronderzoeker. Hij was een dierkundige en plantkundige die tijdens zijn leven weinig erkenning vond, maar in zijn laatste levensjaren vooral in Frankrijk erkenning kreeg als autoriteit op het gebied van de ongewervelden. In 1979 beschreef hij de soort als Ballote foetida.
Hayek staat voor August von Hayek (14 december 1871 - 11 juni 1928). Hij was een Oostenrijkse arts en botanicus geboren in Wenen. Hij deed ook gedetailleerd onderzoek naar de historische ontwikkeling van de flora langs de oostelijke en zuidoostelijke rand van de Alpen . Op het gebied van plantensystematiek specialiseerde hij zich in Centaurea- soorten afkomstig uit Oostenrijk-Hongarije. In 1929 beschreef hij de soort als Ballota nigra subsp. foetida in de publicatie Prodromus Florae Peninsulae Balcanicae. Deze publicatie heb ik niet gevonden en ik heb dus geen voorbeeldfoto.
Mijn inziens worden beide wetenschappelijke namen naar willekeur gebruikt.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Stanknettel
- English: Black Horehound
- Français: Ballote fétide
- Deutsch: Stinkende Schwarznessel
- Espanõl: Marrubio negro
- Italiano: Marrubio selvatico
- Svenska: Bosyska
- Norsk: Hunderot
- Dansk: Rød Tandbæger
verklaring Buitenlandse namen
De Engelse naam is Black Horehound. Dit is een combinatie van het woord Black wat natuurlijk "zwart" betekent, verwijzend naar de stengelbladeren die zwart worden na de bloei, en het woord Horehound. Het woord Hore is waarschijnlijk afgeleid van het Oud-Engels Har en is verbasterd tot Houry dat "grijze/donzige of behaard" betekent. De toevoeging van Hound, "hond", kan afkomstig zijn van het woord Hune, dat Plant" betekent.
Voor de verspreiding van Stinkende ballote in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Ballote fétide. Dit is de Franse benaming het eerste deel van de wetenschappelijke naam en het woord Fétide dat "stinkende" betekent.
De Duitse naam is Stinkende Schwarznessel. Dit betekent "stinkende zwartnetel. Voor de uitleg zie Algemeen.
De Spaanse naam is Marrubio negro. Dit betekent "zwarte Marrubio". De uitleg staat bij de Italiaanse naam.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Marrubio selvatico. Dit komt omdat deze plant veel gelijkenis heeft met de verwante geslachten Marrubium (Malrove) en Stachys sylvatica (Bosandoorn). Dodonaeus schreef dan ook "Swarte Malreuvie of Stinckende Andoren" boven zijn afbeeldingen. En hij voegde er aan toe "Dese soorte van Andoren wort in Nederlant Swarte Malreuvie oft Stinckende Adoren genoemt".
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse naam is bosyska Het woord Syska is waarschijnlijk afgeleid van het Duitse Ziest. Een heel ander woord maar Ziest was voor veel Zweden kennelijk moeilijk uit te spreken. Het woord Ziest is afgeleid van het Sorbisch (zie op deze Wikipagina de volledige uitleg bij de alinea Etymologie), het archetype (de bron) is "čisćik". Maar wat dit nu weer betekent is mij onbekend.
Voor de verspreiding van Stinkende ballote in Zweden zie deze kaart.
De Noorse naam is Hunderot. Dit betekent "hondewortel". Dit om aan te geven dat de plant waardeloos was en alleen goed voor de hond.
De Deense naam is Rød Tandbæger. Dit betekent "rode tandbeker". Het woord Baeger wordt de "beker/korf" bedoeld waar de bloem in zit. Deze beker/korf heeft rode puntvormige "tanden" aan de uiteinden. Als de plant ouder wordt kleurt de hele beker rood.
Verspreiding Ballota nigra
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
