Centaurium pulchellum (Fraai duizendguldenkruid)

Er komen in Nederland minstens 3 soorten Duizenguldenkruid (Centaurea) voor:

• Echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea) - algemeen
• Fraai duizendguldenkruid (Centaurium pulchellum) - algemeen
• Strand duizendguldenkruid (Centaurium littorale) - vrij zeldzaam

Alle 3 lijken ze op elkaar dus het is niet overbodig te vermelden om een flora te hebben waar ze allemaal in staan en veel tijd! Iets van die tijd kan bespaard worden m.b.v. de tabel op het forum van waarnemingen.nl. Hierin staan ze alle drie op een rijtje met de verschillen en overeenkomsten.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Centaurium pulchellum (Swartz) Druce.

Er zijn twee verklaringen voor het woord Centaury:

1. Het woord komt uit het Grieks en gaat als volgt: Dit woord komt uit de Griekse mythologie. De centaur Chiros zag helende kracht van deze en andere planten. Het volgende citaat komt uit het Cruydeboeck van Rembert Dodoens: van den ouden Gr.plantennaam kentaureion of kentiaurion (van kentauros,Centaur),plant van den Centaur.- De Centauren waren een mythisch ruitervolk ( vaak voorgesteld als half paard,half mensch): een hunner was de beroemde arts Chiron,die ,,dese cruyden ierst ghevonden ,,heeft ende Esculapion ghetoont ,oft als andere ,,segghen die met desen cruyden ghenesen es ghe,,weest doen hy in zynen voet van eenen pyl in ,,Herculus huys ghequetst was" ( Dodoens, Cruydeboeck, 2e druk (1563) 287).
2. Een andere verklaring is dat de naam is afgeleid van het Latijnse Centum dat "honderd" betekent en Aurum dat "Goud" betekent.

Pulchellum komt uit het Latijn en betekent "kleinere". Dit gaat om het formaat en geldt eigenlijk meer voor de bloemen dan de gehele plant.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (Sw.) Druce.

Swartz staat voor Olof Peter Swartz (21 september 1760 - 19 september 1816), was een Zweeds botanicus en taxonoom. Hij is het best bekend vanwege zijn taxonomisch werk en studies over de Pteropsida (varens) en was de eerste specialist van de orchideeënfamilie. Swartz ging naar de Universiteit van Uppsala waar hij studeerde bij Carl Linnaeus junior en behaalde zijn doctoraat in 1781. Zijn eerste reis was naar Lapland in 1780, in gezelschap van verschillende andere botanici. Alle planten die hij verzamelde, rond de 6000!! specimens, worden nu beheerd door het Zweedse Natuurhistorisch Museum. In 1783 beschreef hij de soort als eerste als Gentiana pulchella in de publicatie Kongl. Vetenskaps Academiens Nya Handlingar.

Druce staat voor George Claridge Druce  (23 mei 1850 – 29 februari 1932).Hij was een Brits botanicus en burgemeester van Oxford. In 1886 publiceerde Druce The Flora of Oxfordshire, in 1887 The Flora of Berkshire en in 1926 The Flora of Buckinghamshire. Hij was een van de weinigen die een floraboek schreef voor meer dan één graafschap. In 1907 herschreef hij de soort als Centaurium pulchellum in de publicatie Annals of Scottish Natural History.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: Sentaulis
• English: Lesser Centaury
• Français: Petite centaurée délicate
• Deutsch: Kleines Tausendgüldenkraut/Zierliches Tausendgüldenkraut
• Espanõl: Centauro elegante
• Italiano:
• Svenska: Dvärgarun
• Norsk: Dverggyllen
• Dansk: Liden Tusindgylden

De Engelse naam is Lesser centaury. Dit is de Engelse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

Voor de verspreiding van Fraai duizendguldenkruid in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Petite centaurée délicate. Dit is een combinatie van het woord Petite dat "klein" betekent en de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam. Aangezien er in Frankrijk net zo veel Duizendguldenkruiden voorkomen als in Nederland heeft elke soort het voorvoegsel Petit of Grande petit gekregen. Elke kruising heeft ook weer een ander achtervoegsel. Het woord Petit is dus puur ter onderscheid. Zie ook de lange lijst op deze Franse pagina.

De Duitse naam is Kleines Tausendgüldenkraut. Dit betekent ook "klein duizendguldenkruid", net als de Franse naam. Zierliches Tausendgüldenkraut is de Duitse benaming voor de Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van Fraai duizendguldenkruid in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Centaura. Dit is een erg algemene naam dit is de Spaanse benaming is voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Ter onderscheid heet bijv. het Echt Duizenguldenkruid (Centaurium erythraea) Centaura menor, dat "mindere/jongere" betekent. Er is dus welverschil tussen de namen maar dat zie je alleen aan het achtervoegsel. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Centauro elegante. Centauro is de Italiaanse benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijk naam. Eleganta betekent "elegant".

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is  Dvärgarun. Dvärg betekent natuurlijk "dwerg/klein". De betekenis van het woord Arun is mij nog onbekend.

Voor de verspreiding van Fraai duizendguldenkruid in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en de Deense naam hebben veel met elkaar te maken, Dverggylden/Liden Tusindgylden. Dit betekent letterlijk "dwerg gouden/duizend gouden". Deze Noors/Deense naam is afgeleid van het eerste deel van de wetenschappelijke naam Centaurium. de Griekse naam κενταύριον van κένταύριον van κένταυρος  Centaur. Maar dit werd in de Middeleeuwen ten onrechte vertaald met centum aurei dat "honderd gouden" betekent. Een afleiding die aanleiding gaf tot de namen Tusengyllen. Het woord Dverg/Liden betekent "klein" geeft aan dat deze plant kleiner is t.o.v. de Strandduizendguldenkruid (Centaurium littorale).

Ecologie

Bodem
Zonnige, open tot grazige plaatsen (pioniervegetaties) op natte tot vochtige, kalkhoudende, matig voedselarme tot matig voedselrijke, vaak verdichte grond. Zowel op zilte als op ontzilte plekken (zand met schelpgruis, leem, klei en kalkgrond).

Groeiplaats
Zeeduinen (jonge duinvalleien, in de overgangszone van schorren naar duinen, groene stranden, langs plassen), opgespoten grond, karrensporen, bermen (langs onverharde wegen), akkers, afgeplagde plekken, pas drooggevallen zandplaten, zandstrandjes, waterkanten (langs brakke weilandsloten, langs afgesloten zeearmen en langs kleiputten), afgravingen (natte plekken in leem- en kalkgroeven) en grasland (opengetrapte plekken op beweide kalkhellingen).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen in het Wadden- en het Deltagebied, plaatselijk vrij algemeen rond Amsterdam en zeldzaam langs het IJsselmeer. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Vrij zeldzaam in het kustgebied. Elders (zeer) zeldzaam.

Wallonië
Vrij zeldzaam in de zuidelijke Ardennen. Elders (zeer) zeldzaam.

Wereld
Europa, Zuidwest-Azië, de Canarische eilanden en Noord-Afrika. Noordelijk tot in Zuid-Schotland en het Oostzeegebied, zuidelijk tot in Ethiopië en India. Ingevoerd in Amerika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten