Doronicum pardalianches (Hartblad/voorjaarszonnebloem)

Persoonlijk heb ik altijd gedacht dat er maar één Voorjaarszonnebloem was. Blijkt er ook nog een Weegbreezonnebloem (Doronicum plantagineum) te zijn. Het vervelende is dat verschillende sites er verschillende namen en meningen op na te houden. Maar er zijn wel degelijk verschillen. Samen met de Weegbreezonnebloem zijn dit de enige twee soorten Doronicum die in het wild voorkomen in Nederland. Hoe dan ook, deze plant is een echte Stinsenplant en bloeit dus al in mei tot en met Juni.

De officiële wetenschappelijke naam is Doronicum pardalianches L.

Deze verklaring vond ik op een diverse wiki-pagina's. Het oudste ondersteunende document is afkomstig van een middeleeuws gedicht vertaald door Olivier de La Haye ( Poème sur la Grande Peste ) uit 1425. Het zou een vertaling zijn uit een Arabische of Perzische bron . Deze aanduidingen verwezen waarschijnlijk naar de goudgele bloemen om de Perzische naam "daraniya" voor "goud" te rechtvaardigen. Het woord Doronicum werd vóór Carl von Linnaeus gebruikt om ten minste zes plantensoorten aan te duiden.

De verklaring voor Pardalianches is als volgt. Het oudste bewijsstuk is een middeleeuwse gedicht  vertaalt Olivier Haag ( Gedicht op de Grote Plaag ) 1425. Het zou een vertaling van een bron Arabisch of Perzisch . Hierin worden deze bloemen genoemd met Perzische naam "daraniya" en betekent "goud".

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreed hij voor het eerst Doronicum pardalianches in de publicatie Species Plantarum.

• Frysk: Foarjierssinneblom
• English: Leopard's-bane
• Français: Doronic à feuilles cordées, Doronic panthère
• Deutsch: Kriechende Gemswurz
• Espanõl: ?
• Italiano: Doronico medicinale
• Svenska: Klostergemsrot
• Norsk: Hjartegullkorg
• Dansk: Hjertebladet Gemserod

De Engelse naam is Leopard's-bane. De vertaling van het Latijnse pardalianches  betekent " luipaardvloek/wurger. Plinius heeft ooit gezegd dat het op vlees gewreven materiaal van de plant luipaarden zou doen sterven door verstikking als ze dit vlees zouden eten. Het woord komt van origine uit het Grieks. Pardaliankhes komt van pardalis dat "luipaard" betekent en ankhes/ankhēs dat "wurger/moordenaar" betekent. Het vreemde is dat nergens iets staat beschreven over de giftigheid van deze plant. Misschien gaat het om een andere soort. Een andere plant van hetzelfde geslacht, Arnica montana (Zonnehoed) heet is Engeland Wolf's-bane. Zelfde verhaal en niet giftig dus deze soort is het ook niet. Bane betekent "verderven" maar vroeger ook "doden, verwonden etc.

Voor de verspreiding van Hartblad/voorjaarszonnebloem in Engeland zie deze kaart.

Er zijn twee Franse namen:

1. Doronic à feuilles cordées. Dit is de Franse vertaling van het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam.
2. Doronic panthère

De Duitse naam is Kriechende Gemswurz. Dit betekent "kruipende gemzenwortel". Deze plant is rhizomatous. Dat wil zeggen dat hij ondergrondse uitlopers heeft. Dit verklaart het woord Kriechende. Soms eindigen deze uitlopers en vormen zich knopen waaruit weer nieuwe planten kunnen ontstaan. Op deze knopen bevinden zich glanzende wit getinte haren (trichomen).Op de foto, met de muis op de tekst van het woord Trichomen klikken (Duitse Wikisite), en dan zijn deze haren te zien. Persoonlijk denk ik dat aan deze haren o.a. de Duitse naam Gemzwurz te danken is. 

Voor de verspreiding van Hartblad/voorjaarszonnebloem in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn zoveel varianten dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Doronico medicinale. Doronico is de Italiaanse benaming voor de wetenschappelijke naam. Medicinale betekent natuurlijk "medicinale". Dit omdat de wortel vroeger werd gebruikt vanwege vermeende geneeskrachtige werking.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Klostergemsrot. Dit betekent "klooster gemzenwortel". Het woord klooster zegt dat het ook in Zweden een echt cultuurgewas was.

Voor de verspreiding van Hartblad/voorjaarszonnebloem in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Hjartegullkorg. Dit betekent "hartblad goud mand". Dit heeft uitleg nodig. Het Hart (blad) wordt op verschillende plekken uitgelegd. De bloem is Goudgeel. Elke Composiet heet in Noorwegen heet Korgblom

De Deense naam is Hjertebladet Gemserod. Dit betekent "hartblad (net zoals de Nederlandse naam) gemzenwortel".

Ecologie

Bodem
Licht beschaduwde plaatsen op vochtige, matig voedselrijke, kalkrijke, humeuze grond (vrijwel alle grondsoorten, behalve veen).

Groeiplaats
Bossen (loofbossen, ravijnbossen, langs bergbeken, parkbossen en landgoedbossen) en struwelen.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in de Hollandse duinen en langs de Utrechtse Vecht en zeer zeldzaam in enkele Zuid-Limburgse hellingbossen.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam in het zuiden van Limburg.

Wallonië
Zeer zeldzaam in het zuiden van Limburg.

Wereld
Oorspronkelijk alleen in de gebergten van Zuidwest-Europa en het meest westelijke deel van Midden-Europa, van Noord-Italië tot Noord-Frankrijk en de Eifel. In West-Europa op een aantal plaatsen ingeburgerd.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten