Gentiana cruciata (Kruisbladgentiaan)

Kruisblad gentiaan is eeen zeer zeldzame Gentiaansoort in Nederland. De plant is eigenlijk alleen in de Zuid-Hollandse duinen te vinden en op twee andere plekken in Nederland. Deze plekken worden uitgelegd bij Ecologie & Verspreiding. Kruisbladgentiaan bloeit in Juni, Juli en Augustus.

Er komen minstens 5 Gentiaan (Gentiana) soorten in het wild voor in Nederland:

• Draadgentiaan Cicendia filiformis) - zeldzaam
• Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe) - algemeen
• Kruisbladgentiaan (Gentiana cruciata) - zeer zeldzaam
• Veldgentiaan (Gentianella campestris subs. campestris) - zeer zeldzaam
• Slanke gentiaan (Gentianella amarella) - zeer zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Gentiana cruciata L.

Crusiata komt van Crusio (Latijn) en betekent "kruisigen" wat iets zegt over de kruisstaande bladeren ten opzichte van de stengel.

Gentianena verwijst naar de familie waartoe deze plant behoort (de gentiaanfamilie (Gentianaceae). Volgens het Nederlands Etymologisch Woordenboek komt gentiaan misschien illyr (in het Latijn Illyricumen en het besloeg heel de Adriatische kuststrook van het vroegere Joegoslavië en het huidige Albanië.. De herkomst dat beschreven staat bij het verhaal van Plinius, dat de plant door de koning der Illyriërs Genti(u)s ontdekt zou zijn is niet meer dan volksetymologie. Alhoewel in het Cruijdeboeck deel 3 capitel 12, bladzijde 367-368 van Rembert Dodoens staat doodleuk "Gentius Coninck van Illyrien heeft dit cruyt ierst ghevonden ende tot den gebruyck der medecynen ghebrocht/ ende daer om worddet naer sijnen naem Gentiana ghenaempt."

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Gentiana cruciata in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Cross-leaved Gentian
• Français: Gentiane croisette
• Deutsch: Kreuz-Enzian
• Espanõl: ?
• Italiano:Genziana minore
• Svenska: korsgentiana
• Norsk: ?
• Dansk: Kors-ensian

De Engelse naam is Cross-leaved Gentian. Dit betekent "kruisbladgentiaan", het zelfde als de Nederlandse naam.  Deze soort komt niet voor in Engeland. Wel komen er 4 andere soorten Gentianen voor in Engeland. De Kochs gentiaan/Koch's gentian (Gentiana acaulis), Klokjesgentiaan/Marsh gentian (Gentiana pneumonanthe), het zeer zeldzame Voorjaarsgentiaan/Spring gentian (Gentiana verna) en de Slanke gentiaan/Autumn gentian (Gentianella amarella).

Voor de verspreiding van De Kochs gentiaan in Engeland zie deze kaart.

Voor de verspreiding van het Klokjesgentiaan in Engeland zie deze kaart.

Voor de verspreiding van de Voorjaarsgentiaan in Engeland zie deze kaart.

Voor de verspreiding van de Slanke gentiaan in Engeland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Genziana minore. Dit betekent "kleine Gentiaan". Deze plant is echter niet veel kleiner dan andere Gentianen en is dan ook waarschijnlijk puur ter onderscheid van andere planten.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Franse naam is Gentiane croisette. Dit betekent ook "kruisbladgentiaan".

De Duitse naam is Kreuz-Enzian. Dit betekent ook weer "kruisbladgentiaan".

De Zweedse naam is korsgentiana. Dit betekent "kruisgentiaan".

Voor de verspreiding van Kruisbladgentiaan in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is mij onbekend. Ik zie ook geen waarnemingen in Noorwegen

De Deense naam is Kors-ensian. Dit betekent "kruisgentiaan net als de Zweedse naam.

Ecologie

Bodem
Zonnige, soms licht beschaduwde plaatsen op droge, humeuze, voedselarme, kalkrijke grond (duinzand en mergel).

Groeiplaats
Zeeduinen (begroeide noord-hellingen en duinvalleien), hellingen van nieuw gegraven sprangen, langs struwelen, bosranden en grasland (kalkgrasland).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam. Oorspronkelijk alleen in de duinen tussen Egmond en Voorne. Nu ook op enkele andere plaatsen.

Vlaanderen
Niet in Vlaanderen.

Wallonië
Zeldzaam tot zeer zeldzaam in het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen.

Wereld
Van Noordoost-Spanje door Midden- en Oost-Europa tot in de Kaukasus en West-Siberië. De noordwestgrens van het verspreidingsgebied loopt over het Belgische deel van de Sint Pietersberg, met als voorpost het Nederlandse duingebied.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten