Gentianella amarella (Slanke gentiaan)

Jammer dat deze mooie plant zo weinig voor komt. Alleen langs onze kust is hij nog te vinden. Slanke gentiaan staat dus op de Rode lijst als Bedreigd en hij staat, inderdaad, te boek als een zeer zeldzame soort. Sinds 1950 is de plant met 50 % tot 75 % achteruit gegaan. Hij bloeit pas in Augustus, September en Oktober.

Er komen minstens 5 Gentiaan (Gentiana) soorten in het wild voor in Nederland:

• Draadgentiaan Cicendia filiformis) - zeldzaam
• Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe) - algemeen
• Kruisbladgentiaan (Gentiana cruciata) - zeer zeldzaam
• Veldgentiaan (Gentianella campestris subs. campestris) - zeer zeldzaam
• Slanke gentiaan (Gentianella amarella) - zeer zeldzaam

De officiële wetenschappelijke naam is Gentianella amarella (L.) Börner of Gentianella amarella (L.) Harry Sm.

Gentianella verwijst naar de familie waartoe deze plant behoort (de gentiaanfamilie (Gentianaceae). Volgens het Nederlands Etymologisch Woordenboek komt gentiaan misschien illyr (in het Latijn Illyricumen en het besloeg heel de Adriatische kuststrook van het vroegere Joegoslavië en het huidige Albanië.. De herkomst dat beschreven staat bij het verhaal van Plinius, dat de plant door de koning der Illyriërs Genti(u)s ontdekt zou zijn is niet meer dan volksetymologie. Alhoewel in het Cruijdeboeck deel 3 capitel 12, bladzijde 367-368 van Rembert Dodoens staat doodleuk "Gentius Coninck van Illyrien heeft dit cruyt ierst ghevonden ende tot den gebruyck der medecynen ghebrocht/ ende daer om worddet naer sijnen naem Gentiana ghenaempt."

Amarella komt van Amarulentus (Latijn) en betekent "bijtend". Dit duidt op de bittere/bijtende smaak van de plant.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) Börner/(L.) Harry Sm.

L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij de soort als Gentiana amarella in de publicatie Species Plantarum.

Börner staat voor Carl (of Karl ) Julius Bernhard Börner (28-5-1880 - 14-7-1953). Hij was een Duitse entomoloog , botanicus en oenoloog (wijndekundige).  Zijn collecties van Collembola bevinden zich in het Natural History Museum , Londen. Het is ook bekend dat hij 43 planten formeel heeft beschreven. In 1912 herschreef hij de soort als Gentianella amarella in de publicatie Eine Flora fur das deutsche Volk.

Harry Sm. staat voor Karl August Harald "Harry" Smith ( 1889 - 1971 ). Hij was een in Zweden geboren Amerikaanse botanicus die drie botanische expedities naar China ondernam , waarvan één een ervaren botanicus was op zoek naar nieuwe taxa. vanaf 1947 was hij de eerste museumconservator aan de botanische afdeling van de Universiteit van Uppsala. Hij was beter bekend als "Doctor Harry Smith", een Zweed met de achternaam van een voorouder die van Belfast naar Zweden emigreerde. In 1945 beschreef hij de soort als Gentiana amarella in de publicatie Nomencl. u. Syst. Stud. Nord. Gefasspfl.

Persoonlijk denk ik dat het willekeurig is of de wetenschappelijke naam Gentianella amarella (L.) Börner of Gentianella amarella (L.) Harry Sm. word gebruikt. Beide publicaties heb ik niet kunnen vinden en heb dus geen voorbeeldfoto's.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Autumn Gentian
• Français: Gentianelle amère
• Deutsch: Bitterer Enzian
• Espanõl: ?
• Italiano: Genzianella amarella
• Svenska: Ängsgentiana
• Norsk: Bittersøte
• Dansk: Smalbægret Ensian

De Engelse naam is Autumn Gentian. Dit betekent "herfstgentiaan". Deze Gentiaan bloeit pas in Juli tot en met! de herfst.

Voor de verspreiding van Gentianella amarella in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Gentianelle amère. Dit is de Franse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Bitterer Enzian. Dit betekent "bittere gentiaan". Er zitten bitterstoffen/bitter smakende stoffen (gentiopikroside, amarogentine) in deze plant.

De Spaanse naam is mij onbekend.

De Italiaanse naam is Genzianella amarella. Dit is ook gelijk aan de volledige wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Smalgentiana. Dit betekent "smalle gentiaan".

Voor de verspreiding van Gentianella amarella in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Bittersøte. Dit betekent "bitterzoet". Ook weer vanwege de bitterstoffen netzoals de Duitse naam. Voor ons is Bitterzoet een verwarrende naam je denkt meteen aan Bitterzoet (Solanum dulcamara). Maar die heet in Noorwegen Slyngsøtvier. Alhoewel de Deense naam dan weer.....Bittersød Natskygge is.

De Deense naam is Smalbægret Ensian. Dit betekent "smalbebekerde gentiaan". Naar de gelijkenis van de vorm van de bloemkorven. Net zoals de Seneciosoorten in Denemarken Brandbæger heten. Bij alle Senecio-soorten hebben de puntige schutbladen van de bloemkorf (de "beker" waar de bloem in zit) een zwart "aangebrand" uiteinde.

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen op vochtige tot vaak natte, matig voedselarme, vaak kalkrijke, soms vrij kalkarme, grazige grond.

Groeiplaats
Zeeduinen (lage zandheuveltjes in duinvalleien, laagblijvend duingrasland, wanden van kuilen, duinpaadjes en klippen en randen van strandvlakten die voor het grootste deel omringd zijn door duinen en zeer zelden door de vloed worden bereikt) en moerassen (kalkmoeras).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in de duinen.

Vlaanderen
Niet in Vlaanderen (kijk bij Duingentiaan).

Wallonië
Niet in Wallonië.

Wereld
Koudere en koel-gematigde streken op het noordelijk halfrond, zuidelijk tot in Denemarken met o.a. Nederland en België als voorposten.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten