Himantoglossum robertianum (Hyacintorchis)

Dit is de jongste Orchis in Nederland. Pas op 11 maart 2020 is deze plant voor het eerst in Noord-Holland waargenomen. De Hyacintorchis komt van origine voor in het Middellandse Zeegebied van Portugal tot Anatolië, in Marokko en in Corsica, en langs de Atlantische kust tot Noord-Spanje. Niet dat de Nederlandse bodem nu opeens geschikt is maar de oorzaak is puur de klimaatverandering. Net als vele andere planten uit het Zuiden komt ook deze Orchis langzaam Noordelijker voor. De botanische illustratrice Esmée Winkel heeft prachtige illustraties gemaakt van deze Orchis en hiervan is een boekje. U kunt het bijv. hier bestellen.  Het is een a-typische orchis. Ten eerste kan de plant heel erg groot woorden, soms wel 1 meter hoog! Een andere Nederlandse naam is ook wel Reuzenorchis. Ten tweede bloeit deze plant heel vroeg voor een Orchis, Januari, Februari en soms Maart!

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële naam is Himantoglossum robertianum (Loisel.) P.Delforge

Himantoglossum is afgeleid van Himanthos (Grieks) en betekent "riem" en Glossum (Grieks)en betekent "tong". Dit heeft niks te maken met de beschrijving van deze plant maar is puur de naam om aan te geven dat deze Orchis tot het zelfde geslacht behoort.

Robertianum is een eerbetoon aan Gaspard Nicolas Robert (1776-1857). Hij was een Franse apotheker , tuinbouwer en botanicus . Hij was tuinman in de botanische tuin van Toulon en was de eerste die Eriobotrya japonica (Japanse mistel) in Frankrijk verbouwde. Maar waarom juist naar hem deze Orchis is vernoemd is mij onbekend.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Loisel. en P. Delforfge.

Loisel staat voor Jean-Louis-Auguste Loiseleur-Deslongchamps (24 maart 1774 - 8 mei 1849). Hij was een Franse arts en botanicus. Hij was de auteur van en medewerker van een aantal werken over geneeskunde en plantkunde. O.a. Flora Gallica en de Flore générale de France. In 1807 beschreef hij de soort als Orchis robertiana in de Flora Gallica.

P. Delforge. Dit staat voor Pierre Delforge (geboren 1945). Hij was is een Belgische botanicus. In 1999 beschreef hij Himantoglossum robertianum in de publicatie Naturalistes Belges. Bulletin Mensuel. Brussels waar hij mede-auteur van is. Ook schreef hij het boek Orchids of Europe, North Africa and the Middle East (ISBN: 9780713675252) en is hij o.a. adviseur Europese orchideeën voor de IUCN - The World Conservation Union.

Regelmatig komt ook de oude naam (synoniem voor van deze plant) voor, Barlia robertiana (Loisel.) W.Greuter.

Barlia staat voor J.E. Barla (1798–1850). Hij was de Braziliaanse amateurbotanicus en orchideeënliefhebber. Meer heb ik niet kunnen vinden over hem dus waarom deze Orchis naar hem is genoemd is mij onbekend.

W. Greuter staat voor Werner Greuter (27 februari 1938) is een Zwitserse botanicus.  Tussen 1965 en 1978 was hij actief als conservator aan de Conservatoire et Jardin botaniques de la Ville de Genève. Tussen 1972 en 1974 was hij ook nog wetenschappelijk directeur van het natuurhistorisch museum in Kifisia (Griekenland). In 1988 was hij een van de oprichters van Flora Hellenica, een beschrijving van de Griekse flora. Ook richtte hij de aandacht op Flora of Cuba, een beschrijving van alle planten die op Cuba voorkomen. In 1995 werd de botanische tuin een onderzoeksafdeling van de Freie Universität Berlin. In 1967 beschreef hij de soort als Barlia robertiana in de publicatie Boissiera. Mémoires du Conservatoire de Botanique et de l'Institut de Botanique Systematique de l'Universite de Geneve. Geneva. Ik heb deze publicatie niet kunnen vinden en heb dus geen voorbeeldfoto.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: ?
• Français: Orchis géant, Himantoglosse de Robert, Barlie
• Deutsch: Riesenknabenkraut
• Espanõl: Orquídea gigante
• Italiano: L'orchidea di Robert
• Svenska: ?
• Norsk: ?
• Dansk: ?

De Engelse naam is mij onbekend. Er zijn ook geen waarnemingen in Engeland.

De Franse naam is Orchis géant of Himantoglosse de Robert of Barlie. Het is mij in dit geval niet duidelijk welke naam het meest gebruikt word. Orchis géant betekent "reuzenorchis". Dit is de andere naam voor deze, voor een Orchis, enorme plant. Himantoglosse de Rober is de Franse benaming voor volledige wetenschappelijke naam.Het woord Barlie komt van Barlia. Barlia is vernoemd naar de Braziliaanse amateurbotanicus en orchideeënliefhebber J.E. Barla (1798–1850). Het Barlia geslacht is in1858 naar hem vernoemd (Nu is dat het Himantoglossum geslacht).

De Duitse naam is Riesenknabenkraut. Riezen betekent "reuzen". Dit verwijst weer naar de andere Nederlandse naam, Reuzenorchis. Veel Orchissen heten in Duitsland Knabenkraut. Dit is vanwege de twee verdikte knollen aan de uiteinde van de wortels van deze planten. Deze worden vergeleken met testikels. Ik heb het maar één keer gelezen maar een hardnekkig bijgeloof hield vol dat vrouwen die de hardere en sappigere knol van de twee aten een zoon zouden krijgen. De Duitse naam Knabenkraut zou ook hier ook op gebaseerd kunnen zijn.

De Spaanse naam is Orquídea gigante. Dit betekent ook Reuzenorchis. Zie bijv. de Franse naam.

De Italiaanse naam is L'orchidea di Robert. Dit is de Italiaanse naam voor de volledige wetenschappelijke naam.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is onbekend. In Scandinavië zijn nog geen waarnemingen.

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL