Holosteum umbellatum (Heelbeen)

Heelbeen behoort tot de anjerfamilie (Caryophyllaceae). De plant komt voor op droge, voedselarme, lemige of stenige zandgrond op begraafplaatsen, zandduintjes, bouwland en langs spoorwegen maar deze omschrijving dekt niet de lading aan de eisen die deze plant stelt aan de bodemgesteldheid. De soort staat namelijk te boek als zeldzame soort en is te vinden op de Rode lijst als bedreigd. Deze plant is de enige Holosteum soort die in Nederland in het wild voor komt. Heelbeen bloeit al in Maart, April en Mei.

De officiële wetenschappelijke naam is Holosteum umbellatum L.

Holosteum komt van holos (Grieks) en betekent "geheel" en osteon(Grieks) en betekent "been", dus benen helend. Het gekke is dat in niet een boek deze helende eigenschap wordt genoemd. Dus moeten de oude Grieken deze naam sarcastisch/spottender wijs gegeven hebben. Want de plant is ook niet verhout, dus been hard.

Umbellatum komt van Umbella (Latijn) en betekent "parasol". Dit duidt op de schermvormige groeiwijze van de plant.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Holosteum umbellatum in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Jagged chickweed
• Français: Holostée en ombelle
• Deutsch: Doldige Spurre
• Espanõl: La estrellada
• Italiano: Garofolino ad ombrella
• Svenska: Fågelarv
• Norsk: Fuglearve
• Dansk: Skærmarve

De Engelse naam is Jagged chickweed. Jagged betekent "getand". De kroonbladen van deze plant zijn enigzins gekarteld aan de top. Chickweed is een algemene Engelse term die wordt gebruikt voor kruid dat zowel wilde als kooivogels eten. De zaden de jonge toppen en bladeren. Meestal krijgt de Vogelmuur (Stellaria media) de naam chickweed. Ter onderscheid is dus de naam Jagged toegevoegd. Heelbeen komt niet voor in Engeland

De franse naam is Holostée en ombelle. Dit is de Franse benaming voor de wetenschappelijke naam.  

De Duitse naam is Doldige Spurre. Doldige klomt van Dolde dat "scherm" betekent. Spurre is een algemene Duitse term voor "kruid". Deze plant is absoluut geen Schermbloemige maar lid van de Anjerfamilie (Caryophyllaceae). Maar als je de plant ziet zou je het wel denken.

De Spaanse naam is La estrellada. Dit betekent "de sterrennacht". Ten minste, deze betekenis duikt vaak op als je deze Spaanse plantennaam intypt bij Google. Het blijkt het schilderij"de sterrennacht" van Vincent van Gogh te zijn. Of Heelbeen en  Grote muur (Stellaria holostea), die dit zoekresultaat ook heeft, deze "bijnaam" echt heeft is mij onbekend. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Garofolino ad ombrella. Garofolino is afgeleid van Garafano en dit betekent "anjer". De plant maakt immers deel uit van de Anjerfamilie (Caryophyllaceae). Ombrella betekent "scherm". En ad is te vertalen als koppelwoord, dus een Anjer met een scherm er omheen.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Fågelarv. Dit is de Zweedse term voor de algemene naam Chickweed die wordt uitgelegd bij de Engelse naam. Fågel betekent namelijk vogel en Arve betekent letterlijk erfgoed maar het is een algemene Scandinavische term voor Kruid.

Voor de verspreiding van Heelbeen in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Fuglearve. Ook dit is de Noorse term voor de algemene naam Chickweed die wordt uitgelegd bij de Engelse naam. Fugle betekent ook "vogel" en Arve betekent letterlijk erfgoed maar het is een algemene Scandinavische term voor Kruid.

De Deense naam is Skærmarve. Dit betekent "schermkruid". Het woord Scherm wordt bij de Duitse naam uitgelegd. Arve betekent letterlijk erfgoed maar het is een algemene Scandinavische term voor Kruid.

Ecologie

Bodem
Zonnige, zelden licht beschaduwde, open plaatsen op droge, voedselarme, neutrale tot zwak zure, vaak stenige grond (leem, lemig zand, fijn grind, löss en steenachtige plaatsen).

Groeiplaats
Akkers (graanakkers), oude begraafplaatsen, boomkwekerijen, grasland (open plekken), dijken (open plekken), rivierduinen, duintjes langs het IJsselmeer, zeeduinen (binnenduinen), wegranden, langs holle wegen, begraafplaatsen, langs spoorwegen (spoorwegterreinen en grindpaadjes langs spoorwegen), muren en braakliggende grond.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in het oostelijke rivierengebied. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam.

Wallonië
Zeldzaam in Lotharingen (de zuidelijke Ardennen). Elders uiterst zeldzaam.

Wereld
Van de steppegebieden bij de Kaspische en de Zwarte Zee door het Middellandse-Zeegebied tot in Midden-Europa, noordelijk tot in Zuid-Scandinavië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten