Hypericum maculatum (Kantig/Gevlekt hertshooi)

Nooit gedacht dat er zoveel soorten Hertshooi waren. Niet gek dat ik deze soort nooit heb gezien want hij komt voor het grootste gedeelte in het Oosten van Nederland voor en ik woon in het westen (zie het Floron verspreidingskaartje). De Kantig en Gevlekte hertshooi staan hier op één pagina want ze zijn echt lastig uit elkaar te houden. Er zijn wel verschillen maar je hebt een zeer goede flora nodig om te lezen welke dat zijn. Wat wel opvallend is dat de kale stengelbladeren geen of zeer weinig doorzichtige punten hebben zoals alle andere Hertshooi soorten. Sommige buitenlandse namen verwijzen er zelfs naar. De plant bloeit in Juni tot en met September.

Er komen minstens 10 Hertshooi (Hypericum) soorten in het wild voor in Nederland:

• Berghertshooi (Hypericum montanum) - Zeer zeldzaam
• Canadees hertshooi (Hypericum canadens) - Zeer zeldzaam
• Fraai hertshooi (Hypericum pulchrum) - Zeldzame soort
• Gevleugeld hertshooi (Hypericum tetrapterum) - Algemeen
• Kantig/Gevlekt hertshooi (Hypericum maculatum) - Algemeen
• Mansbloed (Hypericum androsaemum) - Algemeen/verwilderde tuinplant
• Moerashertshooi (Hypericum elodes) - Vrij zeldzaam
• Ruig hertshooi (Hypericum hirsutum)  - Zeldzaam
• Sint-janskruid (Hypericum perforatum) - Algemeen
• Sint-janskruid x Kantig hertshooi (Hypericum × desetangsi) - Algemeen

En dan zijn er enkele soorten die niet eens een Nederlandse naam hebben en er zijn enkele kruisingen. Het is dus maar net in welk deel van het land je woont welke je tegenkomt.

De officiële wetenschappelijke naam is Hypericum maculatum subsp. obtusiusculum (Tourlet) Hayek. (Kantig hertshooi) en Hypericum maculatum subsp. maculatum Crantz. (Gevlekt hertshooi)

Er zijn twee verklaringen voor Hypericum:

1. Hypericum stamt af van Hypo (Grieks) en betekent "onder/tussen", en Ereiko (Grieks) en betekent "heide". Dit wil zeggen dat de plant veel voorkomt op heidegronden.
2. Hypericum verwijst naar de god Hyperion, vader van de zon in de Griekse mythologie. Een rede van deze verwijzing naar de zon is dat de bloemen zo schitterend geel zijn.

Obtusiusculum bestaat uit twee Latijnse woorden. Obtusius betekent "bot" en Culum betekent "uiteinde". Dit alles heeft waarschijnlijk te maken met de vorm van de kelkbladen maar ik heb dit maar één keer gelezen.

Soms zie als wetenschappelijke naam voor Kantig hertshooi ook wel Hypericum dubium Leers. Het woord Dubium komt uit het Latijn en betekent "twijfelachtig". Dit heeft betrekking tot de stengel. Hij lijkt vierkant (dus met lijsten) maar voelt niet echt zo goed als Gevleugeld hertshooi (Hypericum tetrapterum).

Maculatum komt van Macula (Latijn) en betekent "gevlekt", wat duidt op de vlekken op de kroonbladen.

Subsp. is een afkorting van subspecies. Dit is Latijn en betekent letterlijk "onder de soort". Hiermee wordt bedoeld dat het geen losstaande soort is maar een iets afwijkende plant dan zijn/haar originele soort.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Tourlet,  Hayek en Crantz.

Tourlet staat voor Ernest Henry Tourlet (1843, in Chinon – 1907) . Hij was een Franse apotheker en bonicus. Hij publiceerde veel van zijn bevindingen in het Bulletin de la Société Botanique de France. In 1903 beschreef hij de soort als Hypericum quadrangulum subsp. obtusiusculum.

Haek staat voor August von Hayek (14 december 1871 - 11 juni 1928). Hij was een Oostenrijkse arts en botanicus geboren in Wenen. Hij deed ook gedetailleerd onderzoek naar de historische ontwikkeling van de flora langs de oostelijke en zuidoostelijke rand van de Alpen . Op het gebied van plantensystematiek specialiseerde hij zich in Centaurea- soorten afkomstig uit Oostenrijk-Hongarije. Hij beschreef de soort als Hypericum maculatum subsp. quadrangulum. In 1912 kreeg de ondersoort ook van hem de naam subs. obtusiusculum. Ik heb deze publicatie niet kunnen vinden en heb dus geen voorbeeldfoto.

Crantz staat voor Heinrich Johann Nepomuk Crantz, later Freiherr von Crantz of von Cranz (25 november 1722 – 18 januari 1799). Hij was een medicus en hoogleraar botanica en fysiologie in Wenen. In 1769 beschreef hij Hypericum maculatum in de publicatie Stirpes austriacae.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk:  Kantich sint-Janskrûd
• English: Imperforate St John's-wort
• Français: Millepertuis maculé
• Deutsch: Kanten-Hartheu
• Espanõl: Hipérico no perforado
• Italiano: Erba di San Giovanni delle Alpi
• Svenska: Fyrkantig johannesört
• Norsk: Firkantperikum
• Dansk: Kantet Perikon

De Engelse naam is Imperforate St John's-wort. Imperforate betekent "niet geperforeerd". Dit verwijst dat dit een van de weinige Hertshooi-soorten is met weinig of geen kliervlekken op het stengelblad.  St. John betekent St. Jan en Wort wordt over het algemeen in het Engels gebruikt voor een plant die geneeskrachtige werkingen heeft of waardevol is als voedsel.

De Franse naam is Millepertuis maculé. Mille betekent "duizenden/ontelbare". Pertuis betekent letterlijk "zeegat/rechthoekige afvoer". Deze naam refereert aan het feit dat de stengelbladeren vol zitten met zogenaamde gaatjes. In werkelijkheid zijn dit doorzichtige kliercellen gevuld met etyrische oliën. Maculé betekent gevlekt. De verklaring hiervoor staat bij de Nederlandse naam.

De Duitse naam is Kanten-Hartheu. Dit betekent "kantige Hertshooi" net als de Nederlandse naam.

De Spaanse naam is Hipérico no perforado. Dit betekent "niet geperforeerde Hypericum. De woorden Niet geperforeerd worden uitgelegd bij de Engelse naam. Deze plant is een Hypericum-soort. Voor uitleg zie de wetenschappelijke naam.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Erba di San Giovanni delle Alpi. Dit betekent "kruid van Sint-Jan van de Alpen". San Giovanni is de Italiaanse evenknie van Sint-Jan. Deze naam doet vermoeden dat de plant van origine voorkomt in de Alpen. Hierover heb ik nog niets gelezen dus is het mij onbekend.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse, Noors en Deense naam is nagenoeg gelijk, Fyrkantig johannesört/Firkantperikum/Kantet Perikon. Dit betekent Vierkantige/Vierkantige/Kantige Sint-Janskruid/Hypericum

Ecologie

Bodem
Zonnige of soms licht beschaduwde plaatsen op droge tot vochtige, matig voedselrijke, grazige grond (leem en zand).

Groeiplaats
Grasland (hooiland en weiland), bossen (lichte bossen), bosranden, struwelen, heide, bermen (o.a. op taluds van nieuwe wegen), waterkanten (o.a. langs greppels), braakliggende grond, afgravingen (zandgroeven en leemgroeven) en langs spoorwegen (spoordijken).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen in Zuid-Limburg, in het oosten en midden en in het rivierengebied. Zeldzaam in Zeeland, in laagveengebieden en in het noordelijk zeekleigebied. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Vrij algemeen, maar de soort ontbreekt vrijwel in de Polders en is zeer zeldzaam in de duinen.

Wallonië
Vrij algemeen.

Wereld
Kantig hertshooi en Gevlekt hertshooi: West- en Midden-Europa.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten