Algemeen
Je zou het niet zeggen maar Geelhartje en Vlas (Linum usitatissimum) behoren tot de zelfde familie, de Linaceae. Maar in tegenstelling tot Vlas heeft dit ongelofelijk kleine plantje prachtige witte bloemetjes (met een geel hartje) van 3 tot 5mm!! Een grappig feitje las ik op de Zweedse Wikipagina. Geelhartje is al in 1720 door Anders Celsius (jawel die van Graden Celcius!) beschreven. Een niet botanisch feitje. Celsius had bedacht dat het vriespunt op 100 graden van water was en het kookpunt op 0 graden. Linnaeus vond dit omgekeerd logischer. Dus hebben we aan Linnaeus te danken dat dit nog steeds zo is! Carl Linnaeus publiceerde dit plantje pas 33 jaar later in 1753 in de publicatie Species Plantarum. Helaas staat Geelhartje op de rode lijst als Kwetsbaar en is het de laatste tijd met 50-75% achteruitgegaan. Het geelhartje bloeit van juni tot augustus.
In 1700 publiceerde de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (5 juni 1656 - 28 december 1708) al een 3-delige boekenserie Institutiones Rei Herbariae met daarin een prachtige afbeelding van de bloem (delen) van deze plant.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Verklaring Wetenschappelijke naam
Hoe komt een wetenschappelijke naam tot stand?
Een wetenschappelijke naam word niet zomaar gegeven. Iedereen (wetenschappers, floristen, liefhebbers etc.) moet tenslotte weten dat het over dezelfde plant gaat. Botanische nomenclatuur is de formele naamgeving van planten. Deze wordt geregeld door de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN of ICNafp), een wetboek dat de wetenschappelijke namen van algen, schimmels en planten regelt.
Deze heet zo sinds het Internationaal Botanisch Congres in Melbourne in 2011, dat tot de naamswijziging besloot. Tot die tijd heette dit wetboek de International Code of Botanical Nomenclature (ICBN). In 1905 heeft het Internationaal Botanisch Congres van Wenen besloten om de publicatie van de eerste druk van Species plantarum te kiezen als het beginpunt van de moderne nomenclatuur voor planten. Dat betekent dat alle namen van vóór dit werk van Linnaeus niet meetellen, ook als die namen de vorm van een tweedelige naam hebben. Overige informatie staat op deze Wiki-pagina.
De officiële wetenschappelijke naam is Linum catharticum L.
Linum komt van Linaceare (Latijn) en betekent "vlas/linnen". Dit betekent dat de plant onderdeel is van Vlasfamilie. Alleen word dit planyje niet gebruikt voor de vlasproductie.
Catharticum is Latijn en betekend "purgerend/laxerend. Het komt van het Griekse karthartikós dat "reiniging" betekent. De plant bevat tannines en de giftige bitterstof linine. Deze naam in diverse talen terug en verwijst naar de purgerende eigenschappen van het plantje.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. Zie de paragraaf bovenaan 'Algemeen'.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring
Namen in andere talen
- Frysk: Gielhertsje
- English: Fairy flax, Purging flax
- Français: Lin purgatif
- Deutsch: Purgier-Lein
- Espanõl: Linum catharticum
- Italiano: Lino purgativo
- Svenska: Vild-lin
- Norsk: Vill-lin
- Dansk: Vild Hør
Verklaring Buitenlandse namen
Er twee Engelse namen:
- Fairy flax. Dit betekent "sprookjes vlas". Waar de naam Sprookjes vandaan komt is mij onbekend. De plant is familie van Vlas (Linaceae).
- Purging flax Dit betekent "purgerende vlas". Het verwijst naar het feit dat deze plant familie is van Vlas (Linaceae) en vroeger was het een purgerend (laxeer) middel. Er werd laxerende thee van gemaakt, die in grote hoeveelheden misselijkheid veroorzaakte. Vandaar dat de plant zijn naam kreeg. Het bevat de giftige bitterstof linine.
Voor de verspreiding van Geelhartje in Engeland zie deze kaart.
De Franse/Duitse naam is Lin purgatif/Purgier-Lein. Dit betekent beide "purgerend linnen" en heeft dezelfde strekking als de Engelse uitleg.
Voor de verspreiding van Geelhartje in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is Lino catártico. Dit is de Spaanse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Lino purgativo. Ook deze naam betekent "purgerend linnen".
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse/Noorse/Deense naam is min of meer gelijk. Vild-lin/ Vill-lin/Vild Hør. Deze nemen verwijzen naar het feit dat Vlas een cultuurvariant is en deze plant een wilde variant is.
Voor de verspreiding van Geelhartje in Zweden zie deze kaart.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige, open plaatsen op matig voedselarme, niet bemeste, vochtige tot vrij natte, neutrale (zwak zure tot kalkhoudende), maar meestal basische grond (zand, leem, zavel, veen en mergel).
Groeiplaats
Heide (grazige heide op leem en langs heidepaadjes), grasland (open plekjes in neutraal, kalkhoudend schraal grasland en beekdalhooiland), bermen, moerassen (open plekken in kalkmoeras of soms in trilveen), waterkanten (langs vennen o.i.v. kalkrijke kwel), drooggevallen zandplaten, klippen, zeeduinen (noordhellingen, duinvalleien en binnenduinweiland) en afgravingen. In Wallonië ook op droge, rotsachtige kalkhellingen.
Verspreiding
Nederland
Plaatselijk vrij algemeen in Zuid-Limburg, Zeeland, het Lauwersmeergebied, de Noordoostpolder en in de duinen. Elders zeer zeldzaam.
Vlaanderen
Vrij zeldzaam in de duinen. Elders zeer zeldzaam. Sterk afgenomen.
Wallonië
Vrij algemeen ten zuiden van de lijn Samber en Maas. Elders zeer zeldzaam.
Wereld
Het grootste deel van Europa. Oostelijk tot in de gebergten van Zuidwest-Azië (Kaukasus en Oeral). Ook op IJsland, in oostelijk Noord-Amerika en Nieuw-Zeeland.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreiding Linum catharticum
FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten
