Narthecium ossifragum (Beenbreek)

Persoonlijk vind ik Beenbreek erg mooi. Helaas heb ik hem nog nooit in het echt gezien. Ik woon namelijk in het Westen van Nederland. En daar komt hij volgens de verspreidingskaart niet voor. En hij is ook nog eens zeldzaam (rode lijst 3). Beenbreek is/kan zeer giftig zijn voor schapen en rundvee. Beenbreek is de enige soort van de Beenbreekfamilie in Nederland. De plant bloeit in Juni, Juli en Augustus..

De officiële wetenschappelijke naam is Narthecium ossifragum (L.) Huds.

Narthecium ossifragum heette al bij Plinius (23-79) "Narthecia", omdat de plant enige gelijkenis vertoont met "Narthex", de Griekse naam voor de Corsicaanse schijnvenkel (Ferula communis).

Ossifragum is Latijn en betekent "beenbreker". De verklaring hiervoor staat bij de Nederlandse naam.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef Linneaus deze plant als Anthericum ossifragum

Huds. staat voor William Hudson (1730 -  23 mei 1793). Hij was een botanicus en apotheker. Hij was een van de eerste Britse botanici en mycologen, die een omvangrijke publicatie over inheemse paddenstoelen heeft uitgebracht. Hij was demonstrateur en directeur van de Chelsea Physic Garden tussen 1765 en 1771. Zijn belangrijkste publicatie, Flora Anglica, werd in 1762 uitgebracht. Een jaar eerder, op 5 november 1761, werd hij Fellow of the Royal Society. In 1757 werd hij adjunct-bibliothecaris bij het British Museum. Ook was hij lid van de Linnean Society of London. In 1762 beschreef hij herschreef hij de plant als Narthecium ossifragum in zijn publicatie Flora Anglica.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Bûtergers
• English: Bog Asphodel
• Français: Ossifrage , Narthécie des marais
• Deutsch: Beinbrech, Moorlilien
• Espanõl: ?
• Italiano: ?
• Svenska: Myrlilja
• Norsk: Rome
• Dansk: Benbræk

De Engelse naam is Bog Asphodel: Bog betekent "moeras" en Asphodel komt uit een Griekse legende. Deze legende van de Asphodel is een van de meest bekende legendes van planten in verband met de dood en de onderwereld . Homerus beschrijft het als een plant voor de grote weide (ἀσφόδελος λειμών), het jachtterrein van de doden. Hij werd geplant op graven , en wordt vaak verbonden met Persephone , die verschijnt bekroond met een slinger van Asphodel. Het algemene verband met de dood het gevolg is zonder twijfel de grijzige kleur van de bladeren en de gele bloemen, die de duisternis van de onderwereld en de bleekheid van de dood voor te stellen. De wortels werden opgegeten door de armere Grieken omdat het eten er van goed zou zijn voor huidtinten. De Asphodel werd ook verondersteld om een remedie te zijn voor giftige slangenbeten en specifiek tegen hekserij. Het was dodelijk voor muizen maar voorkwam ziektes bij varkens. De Libische nomaden maakten hun hutten van Asphodel stengels.

Voor de verspreiding van Beenbreek in Engeland zie deze kaart.

Er zijn twee Franse namen:

1. Ossifrage: Dit is een variant op de tweede wetenschappelijke naam voor deze plant.
2. Narthécie des marais: Narthécie is een variant van de eerste  wetenschappelijke naam voor deze plant. Des marais betekent "van het moeras".

Er zijn vier Duitse namen: 

1. Beinbrech. Dit betekent "beenbreek", het zelfde dus als onze Nederlandse naam.
2. Moorlilien of Gelbe moorlelien: Dit betekent "Lelie van de venen/moerassen of Gele lelie van de venen/moerassen". Dit omdat deze gele plant een baken van geel licht is (net zoals de Gele lis (Iris pseudacorus), alleen dan in een heel vochtige omgeving.
3. Ährenrinsen: Ähren betekent: "vorm van een aar. Dus een gestrekte stengel zonder zijwaartse uitlopers." en Rinsen betekent ".

Voor de verspreiding van Beenbreek in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse Gek genoeg zijn er in Spanje best wel veel waarnemingen maar ik kwam alleen twee onbekende namen tegen dus de vaak gebruikte exacte naam is mij nog onbekend. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is mij onbekend. Zover ik weet zijn er ook geen waarnemingen in Italië.

De Zweedse naam is Myrlilja: Myr betekent"moeras" en Lilja betekent "lelie", hetzelfde als de tweede Duitse naam, Moorlilien.

Voor de verspreiding van Beenbreek in Zweden zie deze kaart.

De Noorse naam is Rome: In hét Noorse woordenboek (Det Norske Akademis Ordbok) vond ik de volgende verklaring "van het Noorse Hrumr dat " weg/ zwak " betekent. Deze aanduiding geeft aan dat werd aangenomen dat de koeien osteoporose ontwikkelden toen ze de plant aten, Hetzelfde dus als de Nederlandse verklaring.

De Deense naam is Benbræk: Dit betekent "beenbreek", net zoals de Nederlandse naam.

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen op natte, voedselarme, matig zure grond (veen en sterk humeus tot venig zand en leem). Plekken met een weinig schommelende waterstand. Beenbreek verdraagt geen langdurige overstroming.

Groeiplaats
Moerassen (moerassige plaatsen in heide- en veengebieden, hoogveen), struwelen (gagelstruweel), waterkanten (langs greppels in natte heide, langs vennen en aan de rand van verlandende vennen).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam. Het meest nog in Noord- en West-Drenthe en Zuidoost-Fryslân. Ook in Twente, aan de westrand van de Veluwe en in de zuidelijke helft van Noord-Brabant.

Vlaanderen
Zeldzaam in de Kempen.

Wallonië
Vrij zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Wereld
West-Europa, vanaf Noord-Portugal tot Noord-Noorwegen. Oostelijk tot in Midden-Frankrijk, Noordwest-Duitsland en Zuid-Zweden.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten