Nuphar lutea (Gele plomp)

De bloem van de Gele plomp drijft niet op het water  Waterlelie (Nymphaea alba) maar groeit vanuit een dikke wortelstok boven het water uit. Als de plant is uitgebloeid zie je dan ook overal die dikke wortelstokken drijven. De vrucht is een groene en flesvormige bes die aanvankelijk drijft op het water. Later valt de buitenste schil van de vrucht en splijt deze open, waarna de zaden tevoorschijn komen. De zaden zijn kortlevend, minder dan één jaar, en worden door het water verspreid.

In de overbekende Friese vlag zijn de bladeren van deze plant (pompebledde) terug te vinden. Deze plant is de enige Nuphar soort die in het wild voor komt in Nederland. De Gele plomp bloeit vanaf Mei tot en met Augustus.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Nuphar lutea (L.) Sm.

Nuphar is afgeleid van naufar of nauphar, het Arabisch voor "waterlelie". Via middeleeuws Latijn nilotpala werd het nuphar. Deze naam gebruikte Linnaeus voor alle waterlelies, dus ook de Gele plomp. Maar de plant verschilt hiervan dus later kreeg de Waterlelie zijn "eigen" familie (Nymphaeaceae).

Er zijn twee verklaringen voor Lutea:

1. Lutea komt van Lutum (Latijn) wat "geel" betekent. Dit verwijst natuurlijk naar de kleur van de plant.
2. Lutea komt van Lutum (Latijn) wat "modder" betekent. Dit duidt op de groeiplaats.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) Sm.

L. staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij de soort als Nymphaea lutea in de publicatie Species Plantarum.

Dit staat voor James Edward Smith  (2 december 1759 - 17 maart 1828). Hij was een Engels botanicus . Smith was een vriend van Joseph Banks (ook een natuuronderzoeker, botanicus en beschermheer van de natuurwetenschappen), aan wie de volledige collectie boeken, manuscripten en exemplaren van de Zweedse natuurhistoricus en botanicus Carl Linnaeus werd aangeboden na de dood van zijn zoon Carolus Linnaeus de Jongere. Banks weigerde de aankoop, maar Smith kocht de collectie voor de spotprijs van £ 1.000. De collectie arriveerde in 1784 in Londen en in 1785 werd Smith verkozen tot Fellow of the Royal Society. Hij richtte in 1788 de Linnean Society of London op en werd de eerste president, een functie die hij tot aan zijn dood bekleedde. O.a. droeg hij zeven delen bij aan de belangrijkste botanische publicatie van de achttiende eeuw, Flora Graeca. In 1791 herschreef hij de soort als Nuphar lutea in de publicatie Transactions of the Linnean Society of London. In 1809 herschreef hij de soort als Nuphar lutea in de publicatie Florae Graecae Prodromus.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Giele plomp
• English: Yellow water-lily
• Français: Nénuphar jaune
• Deutsch: Gelbe Teichrose
• Espanõl:
• Italiano: Ninfea gialla
• Svenska: Gul näckros
• Norsk: Gul nykkerose
• Dansk: Gul Åkande

De Engelse naam is Yellow water-lily. Dit betekent "gele waterlelie". Een beetje verwarrende naam want hij ziet er niet uit als een lelie. De Gele plomp behoort wel tot de Waterleliefamilie (Nymphaeaceae) maar tot een aparte soort (Nuphar).

Voor de verspreiding van de Gele plomp in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Nénuphar jaune. Nénuphar komt van het Arabische "nînûfar" na een paar jaar is dit "Nénufar" of "Nénuphar" geworden. In het Frans heten de Gele plomp (Nuphar lutea) en Witte waterlelie (Nymphaea alba) soms ook Nénuphar alleen met het achtervoegsel Blanc. Jaune betekent "geel", de kleur van de bloem natuurlijk.

De Duitse naam is Gelbe Teichrose. Dit betekent "gele vijferroos".

Voor de verspreiding van Gele plomp in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is Nenúfar amarillo. Dit betekent "gele Nuphar". De gehele uitleg staat bij de Franse naam. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Ninfea gialla. Dit betekent "gele waterlelie". Het zelfde dus als de Engelse naam met dezelfde verwarring. Het is dan ook als onderscheid want de Witte waterlelie (Nymphaea alba) heet in Italië  Ninfea bianca.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Gul näckros. Dit betekent "gele naaktroos". Ik heb het nergens kunnen lezen maar heb het vermoeden dat deze naam is ontstaan omdat deze mooie (Roos!) bloem er een beetje naakt bij staat zo midden in het water. Ondanks dat hij mooi geel is.

Voor de verspreiding van Gele plomp in Zweden zie deze kaart.

 De Noorse naam is Gul nykkerose. Dit betekent "gele naakt roos". Het staat nergens beschreven (gek genoeg) maar ik heb het vermoeden dat de bloem van deze plant iets wat naakt staat te zijn boven aan een kale stengel.

De Deense naam is Gul Åkande. Dit betekent letterlijk "gele rivierkan". Dit omdat na de bloei de Gele plomp een kanvormige vrucht heeft.

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen in vrij ondiep tot matig diep, stilstaand tot zwak stromend, matig voedselrijk tot voedselrijk, neutraal tot kalkhoudend, zoet tot zwak brak water met een modderbodem.

Groeiplaats
Water (langzaam stromende beken en rivieren, kanalen, diepe brede sloten, grachten, meren, vijvers, afgesneden rivierarmen, laagveenplassen en doorbraakkolken).

Verspreiding

Nederland
Algemeen in laagveengebieden, het rivierengebied en in het noordoosten, elders vrij zeldzaam, zeer zeldzaam in Zeeland, op de Waddeneilanden en in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Vrij algemeen in de Kempen, de Zand- en Zandleemstreek en de Maasvallei. Zeer zeldzaam in de Polders en de Leemstreek..

Wallonië
Vrij zeldzaam, maar zeer zeldzaam in de Ardennen. Het meest in de riviervalleien.

Wereld
In bijna heel Europa, oostelijk tot in Midden-Siberië en in Noord-Amerika. Ook hier en daar in Zuidwest-Azië en Noordwest-Afrika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten