Ophrys insectifera subsp. insectifera (Vliegenorchis)

De vliegenorchis is een zeer zeldzame plant die alleen nog voorkomt in zuid-Limburg en daar doet hij het zelf slecht. In slechts twee decennia is het aantal populaties van de Vliegenorchis teruglopen van 15 naar 8 (stand in 2014). Als je kijkt naar de populaties sinds 1950 is de plant zelfs met 75 % tot 100 % teruggelopen. Uiteraard is hij dan ook terug te vinden op de Rode lijst als ernstig bedreigd. Hij bloeit alleen in Mei en Juni.

Op de onderstaande lijst staan 25 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Moeraswespenorchis (Epipactis palustris)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële wetenschappelijke naam is Ophrys insectifera subsp. insectifera L.

Ophrys komt van het Oudgriekse woord ὀφρῦς (ophrus), "wenkbrauw", dat waarschijnlijk verwijst naar de stijve beharing op de lip.

insectifera is de combinatie tussen het Latijnse woord insectum dat "ingesneden" betekent vanwege de drie lichaamsdelen van het dier.  En ferre dat "dragen" betekent. De donkerbruine tot zwarte bloemen zien er uit als een insect. Daarnaast verspreidt de plant feromonen om bestuivers te lokken. De soort wordt alleen bestoven door jonge mannetjes van de graafwesp Argogorytes mystaceus. De mannetjes zien de bloem aan voor een wijfje en doen vaak meerdere pogingen om te paren met de bloem (pseudo-copulatie).

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Ophrys insectifera in de publicatie Species Plantarum. Wie de ondersoort subsp. Insectifera heeft beschreven is mij onbekend.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Fly orchid
• Français: Ophrys mouche
• Deutsch: Fliegenragwurz
• Espanõl: Oquídea mosca
• Italiano: Ofride fior mosca, Ofride fior mosca
• Svenska: Flugblomster
• Norsk: Flugeblom
• Dansk: Flueblomst

De Engelse naam is Fly orchid. Dit betekent "vliegenorchis", net zoals de Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van Vliegenorchis in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Ophrys mouche. Dit is de Franse benaming voor de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Fliegenragwurz. Dit betekent "Vliegen-vodde-wortel". Waarom juist deze naam is mij onbekend.

De Spaanse naam is mij onbekend.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Fior-insetto. Dit betekent ook insectenbloem.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Flugblomster/Flugeblom/Flueblomst. Dit betekent "vliegenbloem".

Voor de verspreiding van Ophrys insectifera in Zweden zie deze kaart.

Ecologie

Bodem
Licht beschaduwde plaatsen op vochtige, voedselarme, kalkrijke, humeuze, vaak stenige grond (zand, mergel en laagveen).

Groeiplaats
Bossen (open plekken in loofbossen, met name beukenbos, naaldbossen en langs bospaadjes), bosranden, struwelen, hakhout (kalkrijke zomen), zeeduinen (aan de binnenduinrand in bossen), waterkanten (slootkanten) en grasland (grazige hellingen nabij open bossen en kalkgrasland in de buurt van bomen of struiken).

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in Zuid-Limburg. In de 19e eeuw ook aan de binnenduinrand van Noord-Walcheren.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam in de Voerstreek. Sterk afgenomen.

Wallonië
Zeldzaam in de Kalkstreek, de oostelijke Leemstreek en Lotharingen.

Wereld
In Midden- en Noordwest-Europa, van Noord- en Oost-Spanje en Midden-Italië tot in Scandinavië en Noord-Rusland. In Noorwegen tot voorbij de poolcirkel.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten