Akkerboterbloem (Ranunculus arvensis)


Algemeen

Het volgende verhaal dat op de site van Floron staat verklaard prima waarom deze plant vroeger vaker werd waargenomen dan nu. "De standplaats van Akkerboterbloem is een open, vrij droge kalkrijke en leemrijke akker, vooral onder wintergraan. De zaden rijpen eerder dan het graan en worden door de haakvormige uitsteeksels door mens en dier verspreid. Vooral de schapen die na de oogst het land begraasden namen de zaden in hun vacht mee. Deze akkergebonden soort is de laatste tientallen jaren vrijwel geheel uit ons land verdwenen. Aangepast aan de oorspronkelijke landbouwmethodes van schoffelen dan zaaien, is er nu geen kans meer voor deze plant. Machinaal werken, sterke bemesting en chemische bestrijding hebben voor vrijwel geheel verdwijnen gezorgd. In Zuid-Limburg en langs de IJssel zijn nog enkele groeiplaatsen.". Op verschillende plaatse heb ik gelezen dat juist deze Boterbloem anemonine bevat, een stof die zeer giftig is voor dieren en mensen. Bovenstaande verhaal verklaart waarom Akkerboterbloem nu op de rode lijst staat als Zeer bedreigd. Hij is door het bovenstaande verhaal dan ook zeer sterk achteruitgegaan (75-100%). Akkerboterbloem bloeit in Mei, Juni en Juli.

Als je Boterbloem bij Google intypt blijkt dat er heel veel soorten zijn.

En als je Ranunculus (de familie waar de Boterbloem toe behoort) bij Google intypt krijg je nog eens 9 soorten:

  • Gewoon/vreemd speenkruid (Ranunculus ficaria) - Algemeen
  • Fijne/zilte/grote waterranonkel (Ranunculus aquatilis/peltatus) - Algemeen
  • Kleine waterranonkel (Ranunculus trichophyllus) - Zeldzaam
  • Klimopwaterranonkel (Ranunculus hederaceus) - Zeldzaam
  • Penseelbladige waterranonkel (Ranunculus penicillatus)  - Zeer zeldzaam
  • Stijve waterranonkel (Ranunculus circinatus) - Algemeen
  • Vlottende waterranonkel (Ranunculus fluitans) - Zeldzaam
  • Witte waterranonkel (Ranunculus ololeucos) - Zeldzaam
  • Zilte waterranonkel (Ranunculus baudotii) Zeldzaam

Een lange lijst dus!! Dit geeft aan dat als iemand zegt "ik zag een Boterbloem" dan moet het antwoord moet zijn. "Welke van de 11 soorten.  En ze lijken ook nog allemaal op elkaar. (althans een heleboel). Dus bijna overbodig om te zeggen dat een goede flora echt nodig is. Alle Ranunculus soorten zijn giftig voor vee, maar hun onaangename smaak zorgt dat het vee ze vanzelf laat staan. Vergiftiging kan wel optreden wanneer boterbloemen overvloedig voorkomen in reeds afgegraasde weiden waar weinig eetbaars overgebleven is.

Verklaring wetenschappelijke naam

De officiële wetenschappelijke naam is Ranunculus arvensis L.

Ranunculus is het verkleinwoord van Rana (latijn) wat "kikker" betekent. De Ranonkels (familienaam) staan veelal langs de sloten en in vochtige weiden, de woonplaats van kikkers dus.

Veel planten hebben bij het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam de woorden Arvense/Arvensis of Campestre/Campestris of Pratense/Pratensis gekregen. Al deze soorten kunnen dan overal voorkomen. Eigenlijk word hiermee gezegd dat de betreffende plant meestal geen specifieke bodemsamenstelling nodig heeft. De naam dient ook vaak ter onderscheid van andere soorten. Arvense/Arvensis komt van Arvum en is Latijn en betekent "grond/akker". Campestre/Campestris is Latijn en betekent "(open) veld". Pratense/Pratensis is Latijn en betekent "van de weide".

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanist die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. Hij beschreef in 1753 Ranunculus arvensis voor het eerst in zijn publicatie Species Plantarum.

     

Meer

Zie ook de Nederlandse verklaring

Namen in andere talen

  • Frysk: Kroanbûterblom
  • English: Corn Buttercup
  • Français: Renoncule des champs
  • Deutsch: Ackerhahnenfuss
  • Espanõl: ?
  • Italiano: Ranuncolo dei campi
  • Svenska: Åkerranunkel
  • Norsk: Piggsoleie
  • Dansk: Ager-Ranunkel

Verklaring Buitenlandse namen

De Engelse naam is Corn Buttercup. Dit betekent "graanboterbloem". De uitgebreide verklaring wordt uitgelegd bij het hoofdstuk Algemeen.

De Franse naam is Renoncule des champs. Dit betekent "ranonkel van het land". Het woord Ranonkel wordt uitgelegd bij de wetenschappelijke naam. De woorden "van het land" worden weer bij het hoofdstuk Algemeen uitgelegd.

De Duitse naam is Ackerhahnenfuss. Acker betekent natuurlijk "akker". Hahnenfuß betekent "hanevoet/poot". Veel boterbloemen hebben ingesneden bladeren. Ze zijn soms zo diep ingesneden, dat de bladschijf uit verschillende los­se blaadjes is samengesteld. In dit typische boterbloemblad zag men vroeger enige gelijkenis met een vogelpoot, vandaar de volksnamen Kraaienpoot en Hanenvoet. In Duitsland heet elke vertegenwoordiger van de Ranonkelfamilie Hahnenfuß.

Voor de verspreiding van Ranunculus arvensis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend?

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Ranuncolo dei campi. Dit betekent "ranonkel van het land", net zoals de Franse naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Åkerranunkel. Dit betekent ook "akker-ranonkel".

De Noorse naam is Piggsoleie. Dit betekent "puntige boterbloem", waarschijnlijk verwijzend naar het stekelvormige vruchtbeginsel zoals wij dit kennen onder de naam Egelboterbloem (Ranunculus flammula). Maar echt zeker weten doe ik dit niet. Soleie is de Noorse benaming voor de Boterbloemfamilie waartoe deze plant behoort. Soleie komt van soløye dat "zonneoog" betekent.

De Deense naam is Ager-Ranunkel. Ager betekent "een bewerkt stuk land". Dus ook "akker-ranonkel".

Ecologie & Verspreiding

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op vrij droge tot vochtige, matig voedselrijke, kalkrijke, leemrijke grond (leem, zandige klei, klei, mergel en löss).

Groeiplaats
Akkers (wintergraanakkers), zelden op ruderale plaatsen en op omgewerkte grond.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in Zuid-Limburg en misschien nog in het rivierengebied. Vroeger ook elders.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam. Zeer sterk afgenomen.

Wallonië
Zeldzaam in de zuidelijke Ardennen.

Wereld
Oorspronkelijk uit Midden-Europa. In het Middellandse-Zeegebied, oostelijk tot in Noord-India en noordelijk tot in West- en Midden-Europa. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Verspreiding Akkerboterbloem

verspreidingskaart Akkerboterbloem

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten