Ranunculus auricomus (Gulden boterbloem)

Zoals het verspreidingskaartje al laat zien is deze Boterbloem helemaal niet zo algemeen. Hij staat ook te boek als een vrij zeldzame soort en op de Rode lijst als kwetsbaar. Kennelijk stelt de Gulden boterbloem veel eisen aan de bodemgesteldheid. Hij is te goed te herkennen aan het verschil tussen rozet- en stengelbladeren, het “aangevreten bloemdek” en de behaarde vruchten. Hoewel deze bloemen bestuivende insecten aantrekken, kan de plant niet worden bestoven en plant ze zich voort door ongeslachtelijke voortplanting. De Gulden boterbloem bloeit, net als veel andere Boterbloemen in April en Mei.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

Als je Boterbloem bij Google intypt blijkt dat er heel veel soorten zijn.

• Akkerboterbloem (Ranunculus arvensis) - Zeer zeldzaam
• Behaarde boterbloem (Ranunculus sardous) - Algemeen
• Blaartrekkende boterbloem (Ranunculus secretaris) - Algemeen
• Bosboterbloem (Ranunculus polyanthemos subsp. nemorosus) - Zeer zeldzaam
• Egelboterbloem (Ranunculus flammula) - Algemeen
• Grote boterbloem (Ranunculus lingua) - Algemeen
• Gulden boterbloem (Ranunculus auricomus)  - Vrij zeldzaam
• Kalkboterbloem (Ranunculus polyanthemos subsp. polyanthemoides) - Zeer zeldzaam
• Knolboterbloem (Ranunculus bulbosus) - Algemeen
• Kruipende boterbloem (Ranunculus repen) - Algemeen
• Scherpe boterbloem (Ranunculus acris) - Algemeen

En als je Ranunculus (de familie waar de Boterbloem toe behoort) bij Google intypt krijg je nog eens 9 soorten:

• Gewoon/vreemd speenkruid (Ranunculus ficaria) - Algemeen
• Fijne/zilte/grote waterranonkel (Ranunculus aquatilis/peltatus) - Algemeen
• Kleine waterranonkel (Ranunculus trichophyllus) - Zeldzaam
• Klimopwaterranonkel (Ranunculus hederaceus) - Zeldzaam
• Penseelbladige waterranonkel (Ranunculus penicillatus)  - Zeer zeldzaam
• Stijve waterranonkel (Ranunculus circinatus) - Algemeen
• Vlottende waterranonkel (Ranunculus fluitans) - Zeldzaam
• Witte waterranonkel (Ranunculus ololeucos) - Zeldzaam
• Zilte waterranonkel (Ranunculus baudotii) Zeldzaam

Een lange lijst dus!! Dit geeft aan dat als iemand zegt "ik zag een Boterbloem" dan moet het antwoord moet zijn. "Welke van de 11 soorten.  En ze lijken ook nog allemaal op elkaar. (althans een heleboel). Dus bijna overbodig om te zeggen dat een goede flora echt nodig is. Alle Ranunculus soorten zijn giftig voor vee, maar hun onaangename smaak zorgt dat het vee ze vanzelf laat staan. Vergiftiging kan wel optreden wanneer boterbloemen overvloedig voorkomen in reeds afgegraasde weiden waar weinig eetbaars overgebleven is.

De officiële wetenschappelijke naam is Ranunculus auricomus L.

Ranunculus is het verkleinwoord van Rana (latijn) wat "kikker" betekent. De Ranonkels (familienaam) staan veelal langs de sloten en in vochtige weiden, de woonplaats van kikkers dus.

Auricomus (Latijn) betekent "goudharig/met gouden loof" ook wel "goudgekuifd". Dit slaat op de rijpe vruchten die goudkleurig behaard zijn.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Ranunculus auricomus in de publicatie Species Plantarum. Bij deze plant benoem ik dat er tientallen! variaties (ondersoorten) bestaan.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Gouden bûterblom
• English: Goldilocks buttercup
• Français: Renoncule tête d'or
• Deutsch: Gold-Hahnenfuß
• Espanõl: ?
• Italiano:  Ranuncolo botton d'oro
• Svenska: Majsmörblomma
• Norsk: Nyresoleie
• Dansk: Nyrebladet Ranunkel

De Engelse naam is Goldilocks buttercup. Dit betekent letterlijk "goudlokje boterbloem. Het is een combinatie van het woord Goldilocks dat zou verwijzen naar de harige hangende vruchten van deze plant (één keer gelezen!) en Buttercup dat wordt uitgelegd bij de Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van de Gulden boterbloem in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is. Dit betekent "ranonkel met een hoofd van goud", de Franse benaming van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Gold-Hahnenfuß. Gold betekent natuurlijk "goud". Hahnenfuß betekent "hanevoet/poot". Veel boterbloemen hebben ingesneden bladeren. Ze zijn soms zo diep ingesneden, dat de bladschijf uit verschillende los­se blaadjes is samengesteld. In dit typische boterbloemblad zag men vroeger enige gelijkenis met een vogelpoot, vandaar de volksnamen Kraaienpoot en Hanenvoet.

Voor de verspreiding van Gulden boterbloem in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is mij onbekend. Er zijn dan ook geen waarnemingen in Spanje.

De Italiaanse naam is Ranuncolo botton d'oro. Ranuncolo is de Italiaanse benaming voor het eerste gedeelte van de wetenschappelijke naam. Botton d'oro betekent "knoop van goud". Sommige Ranunculus soorten openen zodat je meteen 5 kroonbladen ziet. Er is meer een knots/knoop te zien, van goud/geel.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Majsmörblomma. Dit betekent "mei boterbloem". Naar de bloeitijd dus. Alhoewel de Gulden boterbloem al vanaf April te zien is.

Voor de verspreiding van Gulden boterbloem in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, naam is Nyresoleie/Nyrebladet Ranunkel. Dit betekent "nierboterbloem/niervormig blad ranonkel". Dit alles verwijst naar het onderste niervormige stengelblad.  Soleie betekent Boterbloemfamilie. Soleie is de Noorse benaming voor de Boterbloemfamilie waartoe deze plant behoort. Soleie komt van soløye dat "zonneoog" betekent.

Ecologie

Bodem
Zonnige tot beschaduwde, maar meestal half beschaduwde plaatsen op vrij droge tot vrij natte, matig voedselrijke, zwak zure tot vaak kalkhoudende, lemige of kleiige grond (zand, leem, zavel, rivierklei, löss en op stenige plaatsen).

Groeiplaats
Bossen (loofbossen, parkbossen, beek- en rivierbeleidende bossen en langs bospaden), bosranden, houtwallen, heggen, hakhout in uiterwaarden en de hoogste delen van wilgenvloedbos, zeeduinen (in bossen aan de binnenduinrand), waterkanten (slootkanten en op enigszins afkalvende beekoeverwallen), rotsachtige plaatsen, moerassen (rietland), bermen en grasland (aan de voet van dijken, in boezemland en soms in hooiland).

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam, maar plaatselijk vrij algemeen in Zuid-Limburg, Twente, langs het Zwarte Water en de benedenloop van de rivieren. Zeer zeldzaam in Zeeland, het Waddengebied en in het noordoosten van het land. Niet in het noordelijk zeekleigebied en in Flevoland.

Vlaanderen
Plaatselijk vrij algemeen in de Leemstreek en de Voerstreek. Elders veel zeldzamer of ontbrekend.

Wallonië
Vrij algemeen in Brabant, het Maasgebied en Lotharingen. Zeldzaam in de Ardennen.

Wereld
Europa, behalve in het meest zuidelijke deel. Oostelijk tot in Midden-Azië. Ook op Groenland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten