Algemeen
Wat niet iedereen weet is dat Ratelaar een halfparasiet is. In de winter groeit de wortel al uit en gaat op zoek naar de wortels van andere planten zoals gras of klaver. De plant boort deze aan en haalt hier een gedeelte van zijn voedingsstoffen. Zo heeft het in minder rijke omstandigheden een concurrentievoordeel op die andere planten, die het door toedoen van ratelaar weer moeilijker hebben. Dat de plant gras parasiteert heeft hem populair gemaakt bij natuur- en heemtuinbeheerders. Het dringt het gras nog wat verder terug, waardoor er meer plaats is voor andere bloemplanten. Zo worden bepaalde orchideeënsoorten opvallend vaak vergezeld door deze plant. Bovendien worden ratelaars vanwege hun bloei zelf ook gewaardeerd en kunnen ze, wanneer ze massaal voorkomen, een grasland geel kleuren. Ze worden ook door insecten als bijvoorbeeld hommels bezocht. Er is één soort die erg lijkt op de Grote ratelaar en dat is (hoe kan het ook niet anders) de Kleine ratelaar (Rhinanthus minor). Om nu zeker te weten dat het geen kleine Grote ratelaar is maar wel deze soort is deze tabel van het forum van waarnemingen.nl erg handig. De Grote ratelaar bloeit in Mei tot en met Oktober.
Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.
Er komen in Nederland maar 3 soorten Ratelaar (Rhinanthus) in het wild voorin Nederland:
- Grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius) - algemeen
- Harige ratelaar (Rhinanthus alectorolophus) - zeldzaam
- Kleine ratelaar (Rhinanthus minor) - algemeen
Verklaring Wetenschappelijke naam
De officiële wetenschappelijke naam is Rhinanthus angustifolius C.C. Gmel.
Rinanthus is afgeleid van Rhinos (Grieks) en betekent "neus", en Anthos (Grieks) wat "bloem" betekent. Dit omdat de bovenlip van de bloem neusvormig is.
Angustifolius komt van Angustus (Latijn) en betekent "smal", en van Follum (Latijn) en betekent "blad", verwijzend naar de lancetvormige bladeren.
Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit C.C. Gmel. Dit staat voor Karl (Carl) Christian Gmelin (18 maart 1762 - 26 juni 1837) was een Duitse botanicus. Hij was de auteur van de driedelige Flora Badensis Alsatica (1805-1808). In deze publicatie beschreef hij deze Rhinanthus angustifolius.
Meer
Zie ook de Nederlandse verklaring.
Namen in andere talen
- Frysk: Grutte rinkelbel
- English: Greater Yellow Rattle
- Français: Rhinanthe à grandes fleurs
- Deutsch: Großer Klappertopf
- Espanõl:
- Italiano: Cresta di Gallo tardiva
- Svenska: Stor höskallra
- Norsk: Storengkall
- Dansk: Stor Skjaller
Verklaring Buitenlandse namen
De Engels naam is Greater Yellow Rattle. Deze is bijna gelijk aan de Nederlandse naam, "grotere gele ratelaar".
Voor de verspreiding van de Grote ratelaar in Engeland zie deze kaart.
De Franse naam is Rhinanthe à grandes fleurs. Dit betekent "rhinathus met grote bloemen". Dus een combinatie van de wetenschappelijke naam en de nadruk op de grotere bloemen dan zijn kleiner broertje/zusje, de Kleine ratelaar (Rhinanthus minor).
De Duitse naam is Großer Klappertop. Dit is de Duitse benaming voor de Nederlandse naam, "grote ratelaar". Gek genoeg is Duitsland het enige land dat een synoniem gebruikt voor de wetenschappelijke naam, Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborny. Ik heb deze naam gebruikt om de verspreidingskaart in Duitsland te vinden.
Voor de verspreiding van Grote ratelaar in Duitsland zie deze kaart.
De Spaanse naam is mij onbekend.
In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Italiaanse naam is Cresta di Gallo tardiva. Cresta betekent "hanenkam". Di gallo betekent "van geel" en Tardiva betekent "laat". Dus Laat bloeiende hanenkam. De andere gebruikte wetenschappelijke naam voor Gele ratelaar is Rhinanthus serotina. Serotina is Latijn voor "laatbloeiend" dus dit verklaart het Italiaanse woord Laat. De gelijkenis van de bloem met een Hanenkam is sprekend, zeker samen met de gekartelde schutbladen.
Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.
De Zweedse naam is Stor höskallra. Dit betekent "grote herfstrammelaar". Dit is precies wat deze plant is. Juist in de herfst verhard de zaaddoos en hoor je het rammelen van de zaden. Het is de grote variant. Er bestaat ook een Kleine ratelaar (Rhinanthus minor)
Voor de verspreiding van Grote ratelaar in Zweden zie deze kaart.
De Noorse naam is Storengkall. Deze naam bestaat uit drie delen. Stor betekent "groot". Eng betekent "weide" en Kall is een oude term die in het algemeen werd gebruikt voor weideplanten. (eigenlijk betekent Kall oude man of grijsaard. Een naam die in Nederland overigens is weggelegd voor Senecio soorten (bijv. Senecio vulgaris (Klein Kruiskruid). In de officiële plantenlijst van Noorwegen is de Rhinantus soort de enige die het woord Kall in zijn/haar naam heeft.
De Deense naam is Stor Skjaller. Stor betekent "groot". Skjaller is afgeleid van het werkwoord Skjald. Dit betekent Barden (Een Scandinavische (toon)dichter die op een persoonlijke manier een historische Scandinavische gebeurtenis beschreef of zong). Dit geluid is enig sinds vergelijkbaar met het rammelen van de zaden in de opgedroogde zaaddozen.
Ecologie & Verspreiding
Ecologie
Bodem
Zonnige plaatsen op vochtige tot natte, soms vrij droge, matig voedselarme tot matig voedselrijke, weinig of niet bemeste, zwak zure grond. Ook in zwak brak milieu (vrijwel alle grondsoorten, behalve zeeklei). Grote ratelaar is een halfparasiet en parasiteert op grassen.
Groeiplaats
Grasland (hooiland), bermen, dijken, langs spoorwegen (spoorbermen), zeeduinen (duinvalleien en laagblijvend duingrasland), grienden, waterkanten (slootkanten) en vroeger ook in akkers.
Verspreiding
Nederland
Plaatselijk vrij algemeen, maar zeldzaam tot zeer zeldzaam in de Groningse, Friese en Hollandse zeekleigebieden, in laagveengebieden, Zuid-Limburg, in de Peel en op de Veluwe.
Vlaanderen
Vrij zeldzaam, maar plaatselijk vrij algemeen. Sterk achteruitgegaan.
Wallonië
Zeldzaam tot zeer zeldzaam.
Wereld
Europa, behalve in het zuiden en in enige westelijke randgebieden. Oostelijk tot in Centraal-Azië.
Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL
