Spiranthes spiralis (Herfstschroeforchis)

De Herfstschroeforchis heeft diverse ondersoorten. Om deze op naam te brengen heeft Floron een determinatiehulp op de site staan.

Op de onderstaande lijst staan 26 soorten orchideeën. De meeste zijn, zoals hierboven genoemd, zeer zeldzaam tot zeldzaam. Sommige zijn zelfs algemeen. Maar alle zijn waargenomen in Nederland. Soms alleen in het puntje van Zuid-Limburg, soms enkel op de waddeneilanden en soms verspreid over een deel van het land. Zoals ook hierboven beschreven staat gebeurt het vaak dat orchideeën kruisen met andere soorten. Er ontstaan dan zogenaamde hybride soorten. Deze staan niet in de lijst.

• Aapjesorchis (Orchis simia)
• Bijenorchis (Ophrys apifera)
• Bokkenorchis (Himantoglossum hircinum)
• Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
• Brede orchis (Dactylorhiza majalis)
• Brede wespenorchis (Epipactis helleborine subsp. helleborine)
• Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens)
• Dennenorchis (Goodyera repens)
• Duinwespenorchis (Epipactis helleborine subsp. neerlandica)
• Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata)
• Groenknolorchis (Liparis loeseli)
• Grote keverorchis (Neottia/Listera ovata)
• Harlekijn (Anacamptis morio/Orchis morio)
• Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis)
• Hondskruid (Anacamptis pyramidalis)
• Honing orchis (Herminium monorchis)
• Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum)
• Kleine keverorchis (Neottia cordata)
• Mannetjesorchis (Orchis mascula)
• Poppenorchis (Orchis anthropophora)
• Purperorchis (Orchis purpurea)
• Rietorchis (Dactiloryza majalis subs.praetermissa)
• Soldaatje (Orchis militaris)
• Veenmosorchis (Hammarbya paludosa)
• Vliegenorchis (Ophrys insectifera subsp. insectifera)
• Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)

Omdat het niet altijd even makkelijk is een Orchis op naam te brengen staat er op de site van Floron een handige zoekkaart.

De officiële wetenschappelijke naam is Spiranthes spiralis (L.) Chevall.

De naam Spira (Grieks) en betekent "kronkeling van een slang". Dit heeft te maken met de schroefvormige groeiwijze van de bloemen rond de stengel van de plant

Anthes komt van Anthos (Grieks) en betekent "bloem".

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit (L.) Chevall.

L. staat voor Carl Linnaeus. Hij beschreef de soort als eerste als Ophrys spiralis.

Chevall. staat voor François Fulgis Chevallier ( 1796 - 1840 ). Hij was een Franse arts en botanicus. O.a. promoveerde hij in 1821 op een proefschrift over inheemse scheerling met betrekking tot overwegingen als vergif en medicijn. In 1827 herschreef hij de soort als Spiranthes spiralis in de publicatie Fl. Paris.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• English: Autumn Lady's Tresses
• Français: Spiranthe d'automne
• Deutsch: Herbstwendelähre
• Espanõl: Espirante de otoño
• Italiano: Viticcini autunnali
• Svenska: Skruvax
• Norsk: Skrueaks
• Dansk: Almindelig Skrueaks

De Engelse naam is Autumn Lady's Tresses. Dit betekent "herfst dames vlecht". Dus een plant die in de herfst bloeit met bloemen gedrapeerd rond de stengel als een soort vlecht.

De Franse naam is Spiranthe d'automne. Dit is een combinatie van het eerste deel van de wetenschappelijke naam en de late bloei van de plant, "in de herfst".

De Duitse naam Herbstwendelähre. Dit betekent letterlijk "herfst spiraal/schroefdraad aar".

De Spaanse naam is Espirante de otoño. Dit betekent "spiraal van de herfst". Dus vergelijkbaar met de andere buitenlandse namen.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Viticcini autunnali. Dit betekent "rankende herfst", een mooie naam voor deze plant.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse, Noorse en Deense naam is nagenoeg gelijk, Skruvax/Skrueaks/Almindelig Skrueaks. Dit betekent "schroefbloem".

Voor de verspreiding van Herfstschroeforchis in Zweden zie deze kaart.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op 's zomers vrij droge tot 's winters vochtige, matig voedselarme, niet bemeste, zwak zure tot meestal kalkhoudende, neutrale tot basische grond (zand, leem, veen en mergel).

Groeiplaats
Grasland (kort blijvend schraal grasland, hellinggrasland, blauwgrasland), zeeduinen (duinvalleien, binnenduingrasland), veentjes, heide en soms braakliggende akkers.

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in de duinen van Goeree en in Zuid-Limburg.

Vlaanderen
Vroeger zeer zeldzaam in de Voerstreek, bij Kanne (Maasvallei), de omgeving van de Demervallei en in het Hageland. Ook van elders in Vlaanderen zijn een paar waarnemingen bekend. Uitgestorven.

Wallonië
Zeer zeldzaam in het aan Zuid-Limburg grenzende gebied (nog maar 1 groeiplaats).

Wereld
Zuidwest-Azië, Noord-Afrika, Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Noord-Engeland en het zuidelijke Oostzeegebied, o.a. in Denemarken.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Laat ze staan!

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten