Verbascum blattaria (Mottenkruid)

Er zijn twee dingen die Mottenkruid zo bijzonder maakt t.o.v. andere Verbascumsoorten. Ten eerste kan de plant zowel witte als gele bloemen hebben. Het is zo en zo bijzonder dat het een van de weinige planten in de familie is die witte bloemen heeft. Ten tweede zijn deze bloemen gesteeld. Meestal zitten de bloemen als het ware "geplakt" aan de stengel. Mottenkruid is in het wild niet zo algemeen zodat de eerste kennis met deze plant meestal in de heemtuin is. In het wild is hij bijv. onlangs gezien bij de Lange Vlieter te Beegden (Zuid-Limburg). Hij bloeit in Juni tot en met Augustus.

Er komen minstens 6 soorten Verbascum soorten in het wild voor in Nederland:

• Mottenkruid (Verbascum blattaria) - Vrij zeldzaam
• Stalkaars (Verbascum densiflorum) - Algemeen
• Melige toorts (Verbascum lychnitis) - Zeldzaam
• Zwarte toorts (Verbascum nigrum) - Algemeen
• Keizerskaars (Verbascum phlomoides) - Algemeen
• Koningskaars (Verbascum thapsus) - Algemeen 

De officiële wetenschappelijke naam is Verbascum blattaria L.

Verbascum is een verbastering van Barbatus (Latijn) en betekent "de baardige". Dit slaat op de wolachtige haren waarmee de bladeren, stengels en de meeldraden bezet zijn.

Blattaria is afgeleid van het Latijnse woord Blatta dat "kakkerlak/mot of elk willekeurig insect betekent. De naam heeft deze plant gekregen doordat de uitstekende meeldraden lijken op de antennes van de mot (of elk ander insect). Eigenlijk heel vreemd want elke Verbascumsoort heeft dit type meeldraden. Dus woorom deze zo heet, geen idee.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Verbascum blattaria in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: Mottefakkel
• English: Moth Mullein
• Français: Molène blattaire, Herbe aux mites
• Deutsch: Motten-Königskerze
• Espanõl:
• Italiano: Verbasco delle falene
• Svenska: Sommarkungsljus
• Norsk: Sommerkongslys
• Dansk: Klase-Kongelys

De Engelse naam is Moth Mullein. Dit betekent "mot mulein". Het is een witte Verbacumsoorten (de familie waartoe deze plant behoort). Alhoewel Mottenkruid ook geel kan zijn. De algemene Engelse naam voor een Verbascum soort is Mullein. Er zijn twee mogelijke verklaringen voor dit woord:

1. De naam komt van het Latijnse Mollis wat "zacht" betekent. Alle Verbacumsoorten hebben een zachte harige stengel en zachte harige bladeren.
2. De naam is gerelateerd aan het Oud latijnse Malandrium. Hiermee wordt Malanders bedoeld, een veeziekte waarvoor Mullein een remedie voor was.

Voor de verspreiding van Mottenkruid in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Molène blattaire. Het is een combinatie van het woord Mulein dat hierboven wordt uitgelegd en de Franse benaming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam. Of de Franse naam is Herbe aux mites. Dit betekent "mottenkruid".

De Duitse naam is Motten-Königskerze. Het woord Motten wordt in de paragraaf Verklaring Nederlandse naam uitgelegd. Elke Verbascumsoort in Duitsland heeft de naam Köningskerze in zich. De vertaling, Koningskaars, laat weinig tot de verbeelding over.

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Verbasco blattaria. Dit is de Italiaanse benaming voor de volledige wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse en Noorse  naam is nagenoeg gelijk, Sommarkungsljus/Sommerkongslys. Dit betekent "zomerkoningskaars". Sommar/Sommer betekentr "zomer". Kungs betekent "konings" en Ljust betekent "licht/helder". Elke plant uit het Verbascum-geslacht (Toorts) heet in Zweden en Noorwegen Kungsljus/kongslys. Het is dus een Kaarsachtige vaak grote plant (machtig/konings) die licht geeft in de (voor) avond. Voor het woord Kungsljus staat een woord dat aangeeft om welke Verbascum-soort het gaat. In dit geval dus Sommar/Sommer dat natuurlijk "zomer" betekent wat verwijst naar het hoogte punt van bloei. Dit is volgens mij meer ter onderscheid want er zijn meer Verbascum-soorten die zomers bloeien.

Voor de verspreiding van Mottenkruid in Zweden zie deze kaart.

De Deense naam is Klase-Kongelys. Dit betekent "gesteelde-koningslicht".Elke plant uit het Verbascum-geslacht (Toorts) heet in Denemarken Kongelys (bijna het zelfde als in Zweden en Noorwegen). Het is dus een gesteelde variant van de Koninskaars die licht geeft in de (voor) avond. Voor het woord Kongelys staat een woord dat aangeeft om welke Verbascum-soort het gaat. In dit geval dus Klase dat "gesteeld" betekent. Een verwijzing naar de gesteelde witte of gele bloemen.

Ecologie

Bodem
Zonnige, warme, open plaatsen op droge, matig voedselrijke, kalkhoudende grond (zand en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Omgewerkte grond, ruderale plaatsen, ruigten (kalkrijke ruigten), bermen, langs spoorwegen (spoorbermen en spoorwegterreinen) en bosranden.

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam. Het meest in het rivierengebied in het midden van het land.

Vlaanderen
Zeer zeldzaam in het Maasgebied.

Wallonië
Zeer zeldzaam in het Maasgebied.

Wereld
In Midden- en Zuidwest-Azië, Noordwest-Afrika en in Oost-, Zuid- en Midden-Europa, noordelijk tot in Nederland. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten