Verbascum thapsus (Koningskaars)

De Koningskaars is een van de meest harige van de zes in Nederland voorkomende Verbascum (Toortsen) soorten. Zowel de bladeren als de stengel zijn bedekt met een dichte wollige beharing. Hij kan wel twee meter hoog worden! De Koningskaars bloeit vanaf Juli tot en met Oktober.

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

 Er komen minstens 6 soorten Verbascum soorten in het wild voor in Nederland:

• Mottenkruid (Verbascum blattaria) - Vrij zeldzaam
• Stalkaars (Verbascum densiflorum) - Algemeen
• Melige toorts (Verbascum lychnitis) - Zeldzaam
• Zwarte toorts (Verbascum nigrum) - Algemeen
• Keizerskaars (Verbascum phlomoides) - Algemeen
• Koningskaars (Verbascum thapsus) - Algemeen 

De officiële wetenschappelijke naam is Verbascum thapsus L.

Verbascum is een verbastering van Barbatus (Latijn) en betekent "de baardige". Dit slaat op de wolachtige haren waar mee de bladeren, stengels en de meeldraden bezet zijn.

Thapsus, thans het kustplaatsje Ras Dimas bij Bekalta, was een Fenicische havenstad aan de Golf van Hammamet, 30 km zuidoostelijk van het hedendaagse Monastir in Tunesië. Vanuit dit plaatsje werd de gele verfstof, gewonnen uit de Koningskaars, uitgevoerd.

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanicus die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit L. Dit staat voor Carl Linnaeus. In 1753 beschreef hij Verbascum thapsus in de publicatie Species Plantarum.

Zie ook de Nederlandse verklaring.

• Frysk: Aronsstêf
• English: Great mullein
• Français: Bouillon blanc
• Deutsch: Kleinblütige Königskerze
• Espanõl: Gordolobo
• Italiano: Tasso barbasso
• Svenska: Kungsljus
• Norsk: Filtkongslys
• Dansk: Filtbladet Kongelys

De Engelse naam is Great mullein. Dit betekent "grote mulein". Het is een van de grotere Verbacumsoorten (de familie waartoe deze plant behoort). De algemene Engelse naam voor een Verbascum soort is Mullein.  Er zijn twee mogelijke verklaringen voor dit woord:

1. De naam komt van het Latijnse Mollis wat "zacht" betekent. Alle Verbacumsoorten hebben een zachte harige stengel en zachte harige bladeren.
2. De naam is gerelateerd aan het Oud latijnse Malandrium. Hiermee wordt Malanders bedoeld, een veeziekte waarvoor Mullein een remedie voor was.

Voor de verspreiding van Koningskaars in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is Bouillon blanc. Het woord Bouillon is afgeleid van het (oud) Latijnse Bugillo wat Toorts betekent  en Blanc betekent "wit" vanwege de witte donsige haren op blad en stengel.

De Duitse naam is Kleinblütige Königskerze. Dit betekent "kleinbloemige koningskaars. De bloemen van dit grotere familielid zijn klein t.o.v. de grootte van de plant. Elke Verbascumsoort in Duitsland heeft de naam Köningskerze in zich. De vertaling, Koningskaars, laat weinig tot de verbeelding over.

De Spaanse naam is mij onbekend. Het aaantal varianten is zo groot dat ik de meest gebruikte naam niet ken.

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Tasso barbasso. Tasso betekent "das of taxus". Erg verschillend en ik weet tot nu toe ook niet waarom dit zo is. Barbasso is de Italiaanse benaming voor de eerste wetenschappelijke naam.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Ljust kungsljus. Ljust betekent "licht/helder". Misschien verwijst dit ook naar het gebruik als fakkel (zie verklaring Nederlandse naam). Elke plant uit het Verbascum-geslacht (Toorts) heet in Zweden, Noorwegen en Denemarken Kungsljus/kongslys/Kongelys. Het is dus een Kaarsachtige vaak grote plant (machtig/konings) die licht geeft in de (voor) avond. Voor het woord Kungsljus//kongslys/Kongelys staat een woord dat aangeeft om welke Verbascum-soort het gaat. In dit geval dus Ljust dat "licht/helder" betekent.

Voor de verspreiding van Koningskaars in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense naam zijn nagenoeg gelijk. Filtkongslys/Filtbladet Kongelys. Dit betekent "viltbladige koningskaars". Elke plant uit het Verbascum-geslacht (Toorts) heet in Zweden, Noorwegen en Denemarken Kungsljus/kongslys/Kongelys. Het is dus een Kaarsachtige vaak grote plant (machtig/konings) die licht geeft in de (voor) avond. Voor het woord Kungsljus staat een woord dat aangeeft om welke Verbascum-soort het gaat. In dit geval dus Filt/filtbladet dat "vilt/viltblad". Een verwijzing naar de zachte beharing die op de gehele plant te zien/te voelen is.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open plaatsen op droge, goed doorlatende, matig voedselarme tot matig voedselrijke, meestal kalkhoudende, maar soms zwak zure, omgewerkte grond (meestal op zand, soms op mergel of zavel en op stenige plaatsen).

Groeiplaats
Langs spoorwegen (spoorbermen), zeeduinen (o.a. langs duinpaden en open plekken), heggen, struwelen, houtwallen, bermen (open, zandige plekken), grasland (ruig grasland), dijken, puin, afgravingen (zandgroeven), zanddepots, braakliggende grond, opgespoten grond, industrieterreinen, haventerreinen, bouwterreinen, stortterreinen, tussen straatstenen, steile kalkhellingen en ruigten (kalkrijke en beweide ruigten).

Verspreiding

Nederland
Vrij algemeen in de duinen en plaatselijk in Limburg, Noord-Brabant, het oosten en midden van het land en in Zeeland. Elders zeldzaam en zeer zeldzaam in het noordoosten.

Vlaanderen
Vrij algemeen.

Wallonië
Vrij algemeen, maar vrij zeldzaam in de Ardennen.

Wereld
Oorspronkelijk uit Zuid-Europa. Nu ook op veel plekken in gematigde streken in alle werelddelen, behalve Afrika.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten