Viola arvensis (Akkerviooltje)

Er komen minstens 12 soorten Viooltjes (Viola) in het wild voor in Nederland:

• Akkerviooltje (Viola arvensis) - Algemeen
• Bleeksporig bosviooltje (Viola riviniana) - Algemeen
• Donkersporig bosviooltje (Viola reichenbachiana) - Zeldzaam
• Driekleurig viooltje (Viola tricolor subsp. tricolor) - Algemeen
• Duinviooltje (Viola trocolor curtisii) - Zeldzaam
• Hondsviooltje (Viola canina) - Algemeen
• Maarts viooltje (Viola odorata) - Algemeen
• Melkviooltje (Viola stagnina) - Zeer zeldzaam
• Moerasviooltje (Viola palustris) - Algemeen
• Ruig viooltje (Viola hirta) - Zeldzaam
• Tuinviooltje (Viola × wittrockiana) - Algemeen
• Zandviooltje (Viola rupestris) - Zeldzaam

Op de website van Flora van Nederland is een Videodeterminatie van deze plant te zien.

De officiële wetenschappelijke naam is Viola arvensis Murray

Viooltje komt van Viola (Latijn) en betekent "violet". Dit vanwege de violet/blauwe kleur van het bloemetje. Dit is natuurlijk puur theoretisch. In werkelijkheid is het Akkerviooltje wit met geel. Soms vertonen de bovenste kroonblaadjes nog een beetje paars/violet. Heel soms wil het Akkerviooltje ook wel eens kruisen met het Driekleurig viooltje (Viola tricolor). Dit levert dan een zeer zeldzame, wel geregistreerde, vorm op. De Viola contempta

Veel planten hebben bij het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam de woorden Arvense/Arvensis of Campestre/Campestris of Pratense/Pratensis gekregen. Al deze soorten kunnen dan overal voorkomen. Eigenlijk word hiermee gezegd dat de betreffende plant meestal geen specifieke bodemsamenstelling nodig heeft. De naam dient ook vaak ter onderscheid van andere soorten. Arvense/Arvensis komt van Arvum en is Latijn en betekent "grond/akker". Campestre/Campestris is Latijn en betekent "(open) veld". Pratense/Pratensis is Latijn en betekent "van de weide".

Meestal staat er achteraan de wetenschappelijke naam een afkorting. Dit is de afkorting van een wetenschapper/botanist die deze plant deze plant heeft ontdekt/verzameld en tot details heeft beschreven. Soms staat er een tweede afkorting. Dan heeft een andere wetenschapper/botanist de plant nog beter  beschreven en iets gewijzigd. De eerste naam komt dan tussen haakjes te staan. In dit geval is dit Murray Dit staat voor Johan Andreas (Anders) Murray (27 januari 1740 - 22 mei 1791). Hij was een Zweedse arts van Duitse afkomst en botanicus, die een belangrijk werk publiceerde over van planten afgeleide medicijnen. Hij was de eerste die in 1770 Viola arvensis beschreef in zijn publicatie Prodromus designationis stirpium Gottingensium.

Zie ook de Nederlandse verklaring

• Frysk: Lyts fioeltsje
• English: Field pansy
• Français: Pensée des champs
• Deutsch: Sckerstiefmütterchen
• Espanõl:
• Italiano: Viola dei campi
• Svenska: Åkerviol
• Norsk: Åkerstemorsblom
• Dansk: Ager-Stedmorsblomst

De Engelse naam is Field pansy. De naam Pansy is afgeleid van het Franse werkwoord Penser (denken). Het betekent "gedachte" en werd ingevoerd in het late Middeleeuwse Engels als een naam voor Viola in het midden van de 15e eeuw, als een bloem die als symbool van herinnering werd beschouwd. Wild pansy, het Driekleurig viooltje, is eigenlijk het oer-viooltje. Vandaar de naam "wild". Later zijn hieruit talloze varianten uit ontstaan. O.a. dus Field pansy. De volksnamen voor dit plantje is dan ook haast oneindig dus er zijn er nog veel meer dan de hier genoemde.

Voor de verspreiding van Akkerviooltje in Engeland zie deze kaart.

De Franse naam is (uiteraard) Pensée des champs. Pensée wordt bij de Engelse naam uitgelegd en des champs is de Franse benaming voor het tweede gedeelte van de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Ackerstiefmütterchen.

Er zij hiervoor twee verklaringen:

1. Acker betekent natuurlijk "akker". Stiefmütterchen betekent "stiefmoeder". Een en ander slaat op de bouw en plaatsing van de vijf bloemblaadjes. De beide naar boven gerichte bloemblaadjes zijn de zitplaats van de stiefmoeder, die zich twee plaatsen toeëigent, daaronder haar eigen twee kinderen, elk op één bloemblad zittend, terwijl de twee stiefkinderen samen slechts de beschikking hebben over één stoel.
2. De naam is waarschijnlijk afkomstig van een Siciliaanse volksnaam, want in 1696 komt in de Hortus catholicus van Cupani (Studie van een pre-Linnaeaans Herbarium) het plantje voor onder Soggira e nora, dat schoonmoeder of schoondochter beduidt.

Voor de verspreiding van Viola arvensis in Duitsland zie deze kaart.

De Spaanse naam is pensamiento silvestre. Dit betekent letterlijk "wilde gedachte". Het woord Wild is ter onderscheid van andere soorten en met Gedachten wordt weer verwezen naar wat word uitgelegd bij de Engelse naam. 

In Spanje kent men minstens vier namen voor elke plant. De algemene volksnaam, de Catalaanse naam (Provincie in Noord+Oost Spanje tegen de Pyreneeën aan), de Gallische naam (provincie in Noord-West-Spanje) en de Baskische naam (provincie in West-Spanje tegen de Pyreneeën aan). Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Italiaanse naam is Viola dei campi. De betekent "viooltje van het land/akker, dus gelijk aan  de Nederlandse naam. Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. De hier genoemde naam kan ook nog varianten hebben.

Er is niet één specifieke Italiaanse naam voor een plant, dit verschilt per regio. Er is een algemene volksnaam en ook nog een variatie of een volledige andere naam in een van de 17 provincies. Ik heb de meest voorkomende algemene naam gebruikt.

De Zweedse naam is Åkerviol. Dit betekent natuurlijk "akkerviooltje". De Zweedse benaming voor de Nederlandse naam.

Voor de verspreiding van Akkerviooltje in Zweden zie deze kaart.

De Noorse en Deense is min of meer gelijk, Åkerstemorsblom/Ager-Stedmorsblomst. Dit betekent "akker stiefmoerbloem, net als de Duitse naam.

Ecologie

Bodem
Zonnige, open (pionier), vochtige tot droge, matig voedselrijke, vrij kalkarme tot vrij kalkrijke, meestal omgewoelde grond (zand, lemige zand, leem, löss en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Akkers (graanakkers), akkerranden, tuinen, bermen (open plekken), ruderale plaatsen, puinhopen, braakliggende grond, langs spoorwegen (spoorwegterreinen), plantsoenen en tussen straatstenen.

Verspreiding

Nederland
Algemeen, maar vrij zeldzaam in Zeeland, in laagveengebieden, in het noordelijk zeekleigebied en in Flevoland.

Vlaanderen
Algemeen, maar minder algemeen in de Polders.

Wallonië
Algemeen, maar vrij zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Wereld
Europa, West-Siberië en Noordwest-Afrika. Ingeburgerd in Noord-Amerika, Zuid-Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

FLORON Verspreidingsatlas vaatplanten